April 2017

Tuesday, April 18, 2017

විකල්ප නොමැති වීමේ අර්බුදය


මීට ටික දවසකට පෙර කොළඹ තාප්ප පුරා අලවා තිබූ දැන්වීමක වූයේ "විකල්ප නොමැත" යන පාඨයයි. එක්තරා විෂයයකට අදාලව ටියුෂන් ගුරුවරයකු විසින් අලවා තිබූ එම දැන්වීමේ අරමුණ අදාළ විෂයය සඳහා ඇති "හොඳම පන්තිය" තමාගේ පන්තිය බව පෙන්වීම විය හැකි නමුත් "විකල්ප නොමැත" යන පාඨය කෙතරම් සාහසික එකක් දැයි ඔහු සිතන්නට නැතුවාට සැක නැත.

විකල්පය, නැතහොත් alternative යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ පවතින කිසියම් දෙයක් හෝ පුද්ගලයෙක් වෙනුවට තෝරා ගත හැකි වෙනත් ඒ හා ආසන්න ප්‍රතිඵල ලබා දෙන දෙයකට හෝ පුද්ගලයකුට ය. කිසියම් අවශ්‍යතාවයකට විකල්ප කිහිපයක් ඇති විට අවශ්‍යතාවය ඇති පුද්ගලයාට තමාට වඩාත් ගැලපෙන හෝ තමා වඩාත් කැමති විකල්පය තෝරා ගත හැකිය. විකල්ප නොමැති අවස්ථා වල තම අවශ්‍යතාවය ඉටු කර ගැනීම සඳහා පවතින "එකම තෝරාගැනීම" සිදු කිරීමට ඔහුට හෝ ඇයට සිදු වේ.

මෙය කෙතරම් සරළ දැයි ඔබට සිතෙන්නට පුලුවන් නමුත් විකල්ප නොමැති වීම නිසා අැති වන ඒකාධිකාරය ඇතැම් විට බරපතල අර්බුදයක් දක්වා පරිනාමය වීමට වුවද හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස ගත් කල ලංකාවට ජංගම දුරකථන පැමිණි මුල් යුගයේ ජංගම දුරකථන සේවා සපයන ලද්දේ එක් සමාගමක් පමණි. එවකට මිල දී ගත හැකි වූයේ සෙල්ටෙල් සමාගමට අයත් ඇනලොග් වර්ගයේ දුරකථන පමණි. එහි පැවති ඒකාධිකාරය හේතුවෙන් ජංගම දුරකථනයක් අවශ්‍ය ඕනෑම අයෙකුට අදාළ සමාගමේ දුරකථනයක් මිල දී ගත යුතු විය. එමෙන්ම පාරිභෝගිකයාට ඉතා විශාල සේවා ගාස්තුවක් ගෙවීමට ද සිදු විය. එහෙත් පසුකාලීනව වෙනත් දුරකථන සමාගම් වෙළඳපොලට පිවිසීමත් සමග "විකල්ප" බිහි විය. වඩාත් පහසුකම් සහිත දුරකථන අඩු මිලට ලබා ගත හැකි වූ අතර සේවා ගාස්තු ද සීඝ්‍ර ලෙස පහත වැටිනි. එයට හේතු වූයේ වඩාත් ලාබදායී විකල්පය වෙත පාරිභෝගිකයන්ට ප්‍රවේශ වීමට අවස්ථාව ලැබීමයි. 

තෝරාගැනීමට ඇති අවස්ථා හෙවත් "විකල්ප" පැවතීම සලකනු ලබන්නේ මූලික මිනිස් අයිතිවාසිකමක් වශයෙනි. ශ්‍රී ලංකා ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ සිව් වන පරිච්ඡේදයේ තමන් කැමති භාෂාවක් භාවිතා කිරීමට, කැමති ආගමක් ඇදහීමට, තම සුදුසුකම් වලට සරිලන රැකියාවක් තෝරා ගැනීමට සහ තමාට ජීවත් වීමට සුදුසු ස්ථානයක් තෝරාගැනීමට ආදී වශයෙන් තෝරාගැනීමට ඇති නිදහස, මූලික මිනිස් අයිතිවාසිකම් ලෙස දක්වා තිබේ. එමෙන්ම ආබාධ සහිත පුද්ගලයන්ගේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අනුව කිසියම් ආබාධයකින් පෙළෙන පුද්ගලයකුට තමාට සුදුසු යැයි හැඟ‍ෙන ප්‍රතිකාර වෙත යොමු වීමට, තමා පිළිබඳ ස්වාධීන තීරණ ගැනීමට ආදී වශයෙන් විකල්ප වෙත යොමු වීමට ඇති අයිතිය තහවුරු කර තිබේ.

අයිතිවාසිකම එසේ වුවද තත්‍ය ලෝකයේ "විකල්ප" පවතින ගැටලු වලට වඩා "විකල්ප" නොමැති ගැටලු සංඛ්‍යාව ඉතා විශාලය. උසස් පෙළ විෂය ධාරාවට යොමු වන ශිෂ්‍යයකුට තෝරාගැනීමට ඇති විකල්ප විෂයයන් ගණනාවක් අතරින් තමාට වඩාත් සුදුසු විෂයයක් තෝරා ගැනීමට අවස්ථාව ලැබෙන්නේ ශිෂ්‍යයන් අතලොස්සකට පමණි. බහුතරයක් සිසුන්ට තමන්ගේ පාසලේ උගන්වනු ලබන විෂයයන්ට පමණක් සීමා වීමට සිදු වේ. පාසල් සිසුන්ට පුහුණු විය හැකි ක්‍රීඩා ගණනාවකින් එකක් තෝරාගැනීමට අවස්ථාව ලැබෙන්නේ ප්‍රධාන පෙලේ පාසල් කිහිපයක සිසුන්ට පමණි. අනිකුත් සිසුන්ට තම පාසලේ පවතින ක්‍රීඩා වලින් එකකට, නැතහොත් පාසලේ ඇති එකම ක්‍රීඩාවට යොමු වීමට සිදු වේ. ඒ අයුරින්ම තමාට කැමති උපාධි පාඨමාලාවට ඇතුලත් වීමට, තමා වඩාත් කැමති වෘත්තීය ක්ෂේත්‍රයට පිවිසීමට හෝ තමා වඩාත් කැමති කාර්යාලයක රැකියාවක යෙදීමට අවස්ථාව හිමි වන්නන් ඉතා අල්පය.

විකල්ප නොමැති වීම නිසා සේවාව සපයන්නා සහ සේවාව ලබන්නා අතර බලය පිළිබඳ අසමතුලිතතාවයක් ගොඩ නැගෙයි. ඉහත දුරකථන උදාහරණයේ දී දුරකථන සමාගම ඇති කරගන්නා ඒකාධිකාරයට යටත් වීමට පාරිභෝගිකයාට සිදු වෙයි. තම පාසලේ සිට තමාට සුදුසු විෂය මාලාවක් හැදැරිමට හෝ සුදුසු විෂය ධාරාවක් සහිත පාසලකට ඇතුලත් වීමට අවස්ථාවක් නොමැති ශිෂ්‍යයාට පවතින විෂය ධාරාව හැදෑරීමට සිදු වේ. විකල්ප නොමැති වීමේ අවසාන ප්‍රතිඵලය වන්නේ සේවාව ලබන්නා ඒකාධිකාරයට යට වීමයි. එහිදී පාසල් සිසුවාට තමා බලාපොරොත්තු වන ඉලක්කය මගහැරී යා හැකි අතර පාරිභෝගිකයාට දුරකථන සේවා ගාස්තුව දරා ගත නොහැකි වීම නිසා එම අවශ්‍යතාවය අමතක කර දැමීමට සිදු විය හැකිය. 

තනි තනි පුරවැසියන් වශයෙන් මෙන්ම රටක් විදියට ද අපට ඇති විකල්ප අවම ය. සුදුසුකම් වලට සරිලන රැකියා නොමැත. අනිත් අතට පවතින රැකියා වලට සුදුස්සන් උසස් අධ්‍යාපන ආයතන වලින් බිහි වන්නේ ද නැත. ඒ නිසා තමන් කැමති රැකියාවක් තෝරා ගන්නවා වෙනුවට තමාව තෝරාගන්නා රැකියාවට යාමට සිදු වී තිබේ. තමාට වඩා සේවයක් කල හැකි දේශපාලනඥයන් තෝරා ගැනීමට ඡන්දයක් පවත්වන නමුත්, ඡන්දදායකයන් කියන්නේ "කොයි එකාට දුන්නත් එකයි" කියා ය. තෝරාගැනීමට තරම් සුදුසු පුද්ගලයන් දේශපාලනයේ නැතැයි සිතන නිසාම මිනස්සු ඡන්ද අයිතිය භාවිතා කරන්නේ අඩුවෙනි. නැතහොත් උදාසීනත්වයෙනි. නෙලුම් යාය බ්ලොග් සම්මාන උළෙලේ දී මැතිවරණ කොමිෂන් සභාවේ සභාපතිතුමා පැවසූ ආකාරයට අලුතින් ඡන්දදායකයන් ලෙස ලියාපදිංචි වීමේ අඩුවක් ඇති වීමට ද විකල්ප නොමැති වීමේ අර්බුදයේ බලපෑමක් තිබිය හැකිය. 

එමෙන්ම අපි අපට විකල්ප සඳහා අයිතියක් ඇති බව දන්නේ නැත. සෞඛ්‍ය සේවාවන් වෙත යොමු වන රෝගියකුට තමාට ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමට ඇති සියලු විකල්පයන් පිළිබඳ දැනගැනීමට හා එයින් එකක් වෙත යොමු වීමට අයිතියක් ඇතත් එවැනි පැහැදිලි කිරීමක් කරන වෛද්‍යවරුන් ඉතා අල්පය. අනිත් අතට එවැනි පැහැදිලි කිරීමක් සිදු කරන වෛද්‍යවරයා වෙත රෝගියා දක්වන්නේ ද සැක සහිත ආකල්පයකි. බොහෝ විට එවැනි අවස්ථා වල ඔවුන් සිතන්නේ වෛද්‍යවරයාට ප්‍රතිකාරය "ෂුවර් නැත" කියා ය. ඊළඟ දවසේ ඒ වෛද්‍යවරයා වෙත යන්නේ එහෙමත් අයෙකි. 

රෝගීන්ගෙන් 95% කට වඩා ප්‍රමාණයක් යොමු වන්නේ දිවයින පුරා ඕනෑම අයෙකුට ප්‍රවේශ විය හැකි ලෙස සිහිටා ඇති බටහිර වෙදකම කරනු ලබන රජයේ රෝහල් වෙතය. එතරම් සුලබ නොවීම, නැතහොත් ප්‍රවේශ වීමේ අපහසුව හේතුවෙන් අනෙකුත් ආයුර්වේද, සාම්ප්‍රදායික නැතහොත් ආධ්‍යාත්මික ප්‍රතිකාර ක්‍රම වෙත රෝගීන් යොමු වීමේ විශාල අඩුවක් පවතී. එමෙන්ම විශ්වවිද්‍යාල වලට පිවිසීමට නොහැකි වන සිසුන්ට පවතින විකල්පයක් වශයෙන් සැලකිය හැකි පෞද්ගලික උසස් අධ්‍යාපන ආයතන වෙත පිවිසීමට බොහෝ සිසුන්ගේ ආර්ථික තත්ත්වය හේතුවෙන් නොහැකි විය හැකිය. එබැවින් විකල්ප පැවති පමණින්ම අර්බුධය සමනය වන්නේ නැත. අදාළ විකල්ප වෙත පිවිසීමට ද මිනිසුන්ට හැකියාව තිබිය යුතුය. 

මිනිසා සවි බල ගැන්වෙන්නේ ස්වාධින ලෙස තම ජීවන රටාව තෝරාගැනීමට මිනිසාට අවස්ථාව ඇති විට ය. තමා ගන්නා ආහාර, තමා ජීවත් වන ස්ථානය, තමා ආශ්‍රය කරන පුද්ගලයන්, තමා කරන වෘත්තිය, තමා අධ්‍යාපනය ලබන විෂය ක්ෂේත්‍රය, තමා අදහස ආගම සහ තමා කතා කරන භාෂාව ආදිය රිසි පරිදි තෝරාගැනීමට අවස්ථාව ඇති විට ය. ඒ සඳහා නිදහසේ තෝරාගත හැකි විකල්ප ඇති විට ය. එවැනි අවස්ථා සහිත යුගයක් යන්න කිසිදා සැබෑ නොවන සිහිනයක් විය හැකි ද?

Saturday, April 15, 2017

නාය නොගිය ජීවිත වලට අත්වැලක් වෙමු...


ප්‍රදීප්ගේ පිටුව බ්ලොග් අඩවිය අභූත චෝදනා වලට ලක් වෙලා ටික දවසකින් සම්පූර්ණයෙන්ම අහිමි වුණාට පස්සෙ 2015 බ්ලොග් වසන්තය වෙනුවෙන් "හිතෙන හැටි" පටන් අරන් මේ මාසෙ දෙවෙනිදට අවුරුදු දෙකක්. නැවතත් බ්ලොග් එකක් පටන්ගැනීමේ ගෞරවය හිමි වෙන්නෙ හැමදාම කියනව වගේ බ්ලොග් වසන්තට. ගිය අවුරුදු දෙකේම ලියල තියෙන්නෙ අවුරුද්දට පෝස්ට් හතර ගානෙ. මොනව කරන්නද? මේ අවුරුද්දෙ ටිකක් වැඩියෙන් ලියන්නයි අදහස.

මේ බක් මාසෙ. අලුත් අවුරුද්දක් උදා වෙලා. හැමෝම අවුරුද්දේ සතුට සමරමින් ඉන්න වෙලාව. කොළඹටත් ගමටත් අවුරුද්දේ උණුසුම එක විදියට දැනෙමින් තිබුණෙ. හරියටම අවුරුදු දවසෙ, එදාම තමයි මහ සිකුරාදත් යෙදිල තිබුණෙ, එකපාරටම දහම්පුර පැත්තෙ ගෙවල් ගණනාවක් යට කරගෙන මීතොටමුල්ලෙ කුප්‍රකට කුණු කන්ද නාය යන්න පටන්ගත්ත. මේ ලියන මොහොත වෙනකොට මළ සිරුරු 16 ක් හමු වෙලා. නිවාස 145 ක පවුල් 180 ක් විපතට පත් වෙලා. කොලොන්නාව  ටෙරන්ස් විදුහලේ 1080 දෙනෙක් නැවතිලා ඉන්නවා. තවත් නිවාස 130 ක පදිංචිකරුවන් නිවාස වලින් ඉවත් කරන්න සැලසුම් කරල. 

මේ සිද්ධ වුණේ අවුරුද්දක් ඇතුලත ශ්‍රී ලංකාවේ සිදු වුණ හතර වෙනි ආපදා තත්ත්වය. ගිය අවුරුද්දෙ මැයි මාසෙ ආපදාවන් තුනක් සිද්ධ වුණා. දෙකක් ස්වභාවික ආපදා. එකක් අනතුරක්. දවසින් දවස ස්වභාවික ආපදා සහ මිනිසා විසින් ඇතිකරන ආපදා තත්ත්වයන් වැඩි වෙමින් පවතිනවා. බ්‍රසල්ස් නගරය පදනම් කරගත් Centre for Research on the Epidemiology of Disasters කියන විදියට 1980 න් පසුව ලෝකයේ ස්වභාවික ව්‍යසන සිදු වීමේ සීඝ්‍රතාව 400 ගුණයකින් වැඩි වෙලා. මේ වගේ අවස්ථා ඇති වෙන එක හැකි තරම් වලක්වා ගන්න එක තමයි කරන්න තියෙන හොඳම දේ. නමුත් ආපදාවන් සිද්ධ වෙන්නෙ කලින් කියල නෙමෙයි. එ් නිසා ඕනෑම ආපදාවකදි කවුරු හරි විපතට පත් වෙනවා.

ඒ වගේ අවස්ථා වල අපි කරන්නෙ පුලුවන් තරම් කෑම වර්ග, වතුර බෝතල්, සනීපාරක්ෂක උපකරණ වගේ දේවල් ඒ අයට ගෙනිහිං දෙන එක. අනුන්ගේ දුකේ දී හදවත් උණු වෙන ජනතාවක් විදියට අපි ඒ කරන දේ වැරදි නැහැ. හැබැයි ඒ භෞතික වශයෙන් අවශ්‍ය වෙන දේවල් ලබා දෙනව වගේම ඒ අයට අවශ්‍ය වෙන මනෝ සමාජීය සහය ලබා දෙන එකත් වැදගත් වෙනවා. මොකද අවතැන් වෙලා ඉන්න හැම කෙනෙක්ටම කාවහරි, එහෙමත් නැත්නම් මොනව හරි අහිමි වෙලා. සමහරවිට කෙනෙකුට කන්න බොන්න නැතත් කමක් නෑ මගෙ දුක කියන්න කෙනෙක් ඉන්නවනං කියල හිතෙන්න පුලුවන්. ඒ වගේ අයට උදව් කරන්න වෙන්නෙත් අපි අපිටම තමයි. ඒ නිසා මේ පුංචි උත්සාහය හෙට අනිද්ද විපතට පත් වුණ අය බලන්න යන අයට මේ විශාල අවශ්‍යතාවය ඉටු කරන්න පොඩි දැනුමක් ලබා දෙන්න. ඒකට අපි කියන්නෙ "මනෝ සමාජීය ප්‍රථමාධාර" කියල.  මේ ප්‍රථමාධාරය කරන්න විශේෂ ප්‍රථමාධාර පුහුණුවක් අවශ්‍ය වෙන්නෙ නෑ. කරන්න තියෙන්නෙ අපි එදිනෙදා ඔය වගේ ආපදාවකදි කරන දේවල් ටිකක් පිළිවෙලට කරන එක විතරයි.


01. සූදානම් වන්න
ආපදාව සිදු වෙලා තියෙන තැනට යන්න කලින් සිද්ධ වෙලා තියෙන්නෙ මොකක්ද? ඒකේ බලපෑමට ලක් වෙලා ඉන්න අය කව්ද? දැනට සපයන සේවාවන් මොනවද? වගේ වැදගත් කරුණු ගැන හොඳ අවබෝධයක් ඇතිව යන එක බොහොම වැදගත්. වැදගත්ම දේ තමයි ආරක්ෂාව. තවමත් ආපදා තත්ත්වය සිදු වෙමින් පවතිනවනම් ඒ සඳහා ගත යුතු ආරක්ෂක පියවර ගැන දැනුවත් වෙන එකත් අත්‍යවශ්‍ය කාරණයක්. මොකද එතැනදි ඔබව අනතුරට ලක් වුණොත් එය ඔබටත්, අනිකුත් සහන කණ්ඩායම් වලටත් අනවශ්‍ය කරදර ඇති කිරීමක් වෙනවා. ඒ වගේම ඔබට ඒ වටපිටාවට ඇතුල් වෙන්න අවශ්‍ය අවසර තියෙනවද කියල දැනගන්න එකත් ඉතාම වැදගත් වෙනවා. 

02. නිරීක්ෂණය කරන්න 
ඔබ එතැනට ගියාට පස්සෙ ඔබ ඉන්න තැන ආරක්ෂිතදැයි බලන්න. ඊට පස්සෙ හදිසි සහය අවශ්‍ය අය ඉන්නවද කියල හොයල බලන්න. 

  • හදිසි වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දිය යුතු දරුණු තුවාල සහිත පුද්ගලයන්, 
  • තමාව හරි තමන්ගේ දරුවන් හරි රැක බලා ගන්න බැරි තරමේ ව්‍යාකූල තත්ත්වයේ ඉන්න පුද්ගලයන්,
  • තමන්ටම හානි කර ගැනීමට ඉඩ තියෙන පුද්ගලයින් සහ 
  • අනිත් අයට හානි කිරීමට ඉඩ තියෙන පුද්ගලයින් 
තමයි හදිසි සහය අවශ්‍ය අය කියල කියන්නෙ. මේ අයට උදව් කරන්න ඔබට වඩා වැඩි දැනුමක් තියෙන අය අවශ්‍ය වෙන්න පුලුවන්. ඒ නිසා නිසි වෛද්‍ය කණ්ඩායම් වෙත මේ අය හැකි ඉක්මනින් යොමු කරන එක වැදගත්.

03. අසන්න
සහය අවශ්‍ය විය හැකි අය වෙත ළඟා වෙන්න. එයාලගෙ අවශ්‍යතා ගැන විමසන්න. එයාලගෙන් බලෙන් අහන්න යන්න එපා. කැමතිනම් විතරක් කතා කරන්න අවස්ථාව ඇති බව පැහැදිලි කරල දෙන්න. කතා කරන්න කලින් ඔබව හඳුන්වා දෙන්න. හැකිතාක් පෞද්ගලිකත්වය ආරක්ෂා වන පරිදි කටයුතු කරන්න. ඔබ කලබල වීමෙන් විපතට පත් වූ පුද්ගලයා තවත් කලබලයට පත් විය හැකියි. ඒ නිසා සන්සුන්ව සිටින්න. ඔහු හෝ ඇය ආරක්ෂිතනම් පමණක් ඒ බව ඔවුන්ට මතක් කර දෙන්න. ඔහු හෝ ඇය තනි වී නැති බව දැනෙන්නට ඉඩ හරින්න.

04. සම්බන්ධ කරන්න
ඔවුන්ගේ අවශ්‍යතා සපුරාගැනීමට අවශ්‍ය සේවාවන් වෙත ඔවුන් යොමු කරන්න. ගැටලු කළමණාකරනය කරගැනීමට ඔවුන්ට සහය වන්න. නිවැරදි තොරතුරු පමණක් ලබා දෙන්න. 

මේ සරළ පියවර හතර අනුගමනය කිරීමෙන් පමණක් විපතට පත් වූවන්ට අවශ්‍ය මනෝ සමාජීය සහය ඔබට ලබා දිය හැකියි. ඒ සෑම විටම අදාළ පුද්ගලයාගේ ආරක්ෂාව, ආත්මාභිමානය සහ අයිතිවාසිකම් වලට ගරු කිරීමත්, අදාළ ආපදා අවස්ථාවේ සපයන වෙනත් සේවාවන් පිළිබඳ දැනුවත්ව සිටීමත්, තමන්ගේ ආරක්ෂාව පිළිබඳ සැළකිලිමත් වීමත් මනෝ සමාජීය ප්‍රථමාධාර ලබා දීමේදී අත්‍යවශ්‍ය වෙනවා. 

2016 වසරේ ‍ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය දිනයේ තේමාව විදියට යොදාගත්තෙත් මනෝ සමාජීය ප්‍රථමාධාර. ඒ තරම්ම මේ දැනුම අපිට වැදගත්. IASC (2007) ට අනුව අවම වශයෙන් පුද්ගලයන් සිය දෙනෙකුගෙන් එක්කෙනෙක් මනෝ සමාජීය ප්‍රථමාධාර ගැන දැනුවත්ව සිටිය යුතු වෙනවා. මාත් ඇතුලුව දැනට ලංකාවේ පුහුණුව ලැබූ මනෝ සමාජීය ප්‍රථමාධාරකරුවන් ගණනාවක් සෞඛ්‍ය අමාත්‍යංශයේ මානසික සෞඛ්‍ය අධ්‍යක්ෂ කාර්යාලයට අනුබද්ධිතවත්, ජාතික මානසික සෞඛ්‍ය විද්‍යායතනයට අනුබද්ධිතවත්, වෙනත් රාජ්‍ය සහ ස්වේච්ඡා සංවිධාන වලට සම්බන්ධ වෙලත් ඉන්නවා. සිංහල භාෂාවට පරිවර්තනය කරල තියෙන ක්ෂේත්‍ර ක්‍රියාකාරීන් සඳහා වන උපදෙස් මාලාව මෙතනින් බාගත කරගන්න පුලුවන්. කාට හරි හිතෙනවනං මේ ගැන විධිමත් පුහුණුවක් ලබාගත්තොත් හොඳයි කියල අපිට පුලුවන් උදව් කරන්න. තවත් තොරතුරු මේ වෙබ් අඩවියෙන් ලබාගන්නත් පුලුවන් 

හෙට ඉඳල මීතොටමුල්ලෙ අවතැන් වුණ අයට උදව් කරන්න යනකොට මේ පියවර හතර ගැනත් අවධානය යොමු කරන්න. උදා වූ නව වසර මේ වගේ ආපදාවන් වලින් තොර වසරක් වේවා....!