සුවපත් මනසක් - සුවැති වැඩ බිමක්

සුවපත් මනසක් - සුවැති වැඩ බිමක්

   October 15, 2017       Pradeep Gunarathne

---

යන්තම් යමක් කමක් තේරෙන වයසෙ ඉඳල හැමෝගෙම ආසාව තමයි කොහොම හරි රස්සාවකට යන එක. සාමාන්‍යපෙළ හරි උසස්පෙළ හරි ඉවර කරපු දවසට පහුවදාම රස්සාවකට යන්න තමයි ට්‍රයි කරන්නෙ. හිසේ කෙස් ගානට ඉන්ටවීව්. විශ්වවිද්‍යාල අධ්‍යාපනය අවසන් කලාට පස්සෙත් කෑ ගහන්නෙ "රස්සා දියව්" කියල. ඔය තරම් මහන්සි වෙලා රස්සාවක් ගත්තට මොකද ගිහිල්ල මාසෙකින් බහුතරයකට රස්සාව එපා වෙලා. වැඩ වැඩියි, බොස් බනිනවා, නිවාඩු ගන්න බෑ, කරදර ගොඩයි. ගොඩක් අවස්ථාවල රැකියා ස්ථාන වල තියෙන පරිසරය සේවකයන්ට මිත්‍රශීලී නැති බව තමයි අහන්න ලැබෙන්නෙ. ඒ තත්ත්වය සේව්‍ය සේවක දෙපාර්ශවයටම අහිතකර විදියට බලපානවා. 

ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය සම්මේලනය (WFMH) කියන විදියට සේවා ස්ථාන වල සිටින සෑම පුද්ගලයන් පස් දෙනෙකුගෙන් එක් අයෙක් කිසියම් මානසික ගැටලුවකින් පීඩා විඳිනවා. ඒ අතරින් සුලබ තත්ත්වයක් තමයි විෂාදය (Depression). ලෝකයේ වැඩ කරන ජනතාවගෙන් 10% ක් ජීවිතයේ කුමන හෝ අවස්ථාවක විෂාද තත්ත්වයන් හේතුවෙන් නිවාඩු ලබාගෙන තියෙනවා. නමුත් ඒ අයගෙන් බාගයක්ම දන්නෙ නෑ තමන් විෂාද තත්ත්වයෙන් පීඩා විඳින බව. මේ මානසික අසමතුලිතතාවය ඇති වන එක් අවස්ථාවකදි පුද්ගලයෙක් ලබාගන්න නිවාඩු ප්‍රමාණය දළ වශයෙන් වැඩ කරන දවස් 36 ක්. ඒ විතරක් නෙමෙයි ජපානයේ කරපු අධ්‍යයනයකට අනුව සේවකයන්ගෙන් 32.4% ක් බරපතල ලෙස කාංසාවෙන් (Anxiety) පීඩා විඳිනවා. මේ තත්ත්වය බලපාන්නෙ සේවකයන්ට විතරක් නෙමෙයි. සේවායෝජකයන්ටත් බලපානවා. චිලී රාජ්‍යයේ කරපු අධ්‍යයනයකට අනුව සේවකයන්ගෙන් 27.9% ක් සහ සේවායෝජකයන්ගෙන් 13.8% ක් ආතතිය සහ විෂාදයේ ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරල තියෙනවා. 

මේ තත්ත්වය අපේ රටටත් පොදුයි. බස් එකේ, දුම්රියේ යන බොහෝ දෙනෙක් ඉන්නෙ සතුටු මුහුණකින් නෙමෙයි. අනික සේවා ස්ථාන වල ඵලදායීතාවය අඩු වෙන්නත් සේව්‍ය සේවක දෙපාර්ශවයේ මානසික අසමතුලිතතාවයන් හේතු වෙනවා. ඒ නිසා සේවා ස්ථානයේ යහපත් මානසික සෞඛ්‍ය තත්ත්වයක් පවත්වාගෙන යාම වැදගත් කාරණයක්. බොහෝ දෙනෙක් හිතන්නෙ මේක ආයතනයේ පරිපාලනය විසින් පමණක් අවධානය යොමු කළ යුතු කාරණයක් විදියට. නමුත් සේව්‍ය සේවක දෙපාර්ශවයටම යහපත් මානසික සෞඛ්‍ය තත්ත්වයක් පවත්වාගැනීම සඳහා පියවර ගන්න සිද්ධ වෙනවා. ඒ විතරක් නෙමෙයි පොදුවේ කර්මාන්ත ක්ෂේත්‍රය සහ රාජ්‍ය අංශය පවා මේ වෙනුවෙන් ක්‍රියාත්මක වීම අවශ්‍යයි.

ආයතනික මට්ටමින්, කර්මාන්ත ක්ෂේත්‍රය විදියට සහ රාජ්‍ය මට්ටමින් අපට කරන්න පුලුවන් මොනවද? 

01. නිරන්තර අවධානයෙන් සිටින්න - ඔබගේ ආයතනයේ සේව්‍ය සේවක කණ්ඩායම් වල ආතතිය ඇති විය හැකි අවදානම් අවස්ථා පිළිබඳ අවධානයෙන් සිටීම මගින් එවැනි අවස්ථා මඟහරවා ගැනීමටත්, ඉක්මනින් විසඳුම් සොයාගැනීමටත් අවස්ථාව ලැබේ.

02. වැලැක්වීමට පියවර ගන්න - රැකියාවේ ආතතිකාරී අවස්ථා ඇති වීම අවම කිරීම සඳහා අවශ්‍ය පියවර ගන්න. එහිදී පුහුණු වෘත්තිකයන්ගේ සහය අවශ්‍ය විය හැකිය. 

03. තීරණ ගැනීමේ ක්‍රියාවලියට සියලු දෙනා දායක කරගන්න - සේවා ස්ථානයේ දියුණුව සහ ඉදිරිය පිළිබඳ ගන්නා තීරණ වල දී සේව්‍ය සේවක දෙපාර්ශවයේ ම අදහස් සලකා බැලීමට පියවර ගන්න. එමගින් සේවක කණ්ඩායම් තුල තමා පිළිබඳ ආත්මාභිමානයක් අැති වන අතර තම සේවා ස්ථානයේ අයිතිය පිළිබඳ හැඟීමක් හා තෘප්තිකර බවක් ඇති වේ. 

04. කළමනාකරණය - සාර්ථක පුද්ගල කලමනාකරණ ක්‍රමවේද භාවිතා කරන්න. විශේෂයෙන්ම මානව සම්පත් කලමනාකරණ සහ සෞඛ්‍ය කලමනාකරණ ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට පසුබට නොවන්න. හැකි සෑම අවස්ථාවක දී ම සේවකයාගේ හැකියාවට සහ කැමැත්තට ගැලපෙන වගකීම් පැවරීමට උත්සාහ කරන්න. කිසියම් පීඩාකාරී අවස්ථාවක දී තම ගැටලු සාකච්ඡා කල හැකි උපදේශන සේවාවක් ආයතනය තුල ස්ථාපිත කරන්න. යහපත් මානසික සෞඛ්‍ය තත්ත්වයක් පවත්වාගෙන යා හැක්කේ කෙසේ දැයි කාර්යමණ්ඩලය දැනුවත් කිරීමට කටයුතු කරන්න. 

05. සේවා ස්ථානයේ පරිසරය - මානසික බිඳවැටීම් සහ පීඩාකාරී අවස්ථා ඕනෑම අයෙකුට ඇති විය හැකිය. එවැනි අවස්ථාවල දී සේවකයා කොන් කිරීමට සහ වෙනස් කොට සැලකීමකින් තොරව එම තත්ත්වය මඟහරවාගෙන නැවතත් සේවයට පැමිණිය හැකි සේවා වටපිටාවක් ආයතන තුල ඇති කල යුතුය. ඒ සඳහා කාර්යමණ්ඩල පුහුණු කිරීම වැදගත් ය. බොහෝ අවස්ථා වල මානසික ගැටලු වලට ලක් වන පුද්ගලයන් රැකියා විරහිතභාවයට පත් වන්නේ සුවය ලැබූ පසු ඔහු රෝගී වීමට පෙර ලැබූ පිළිගැනීම නොලැබීම නිසා ය. 

පුද්ගලයන් විදියට අපට කරන්න පුලුවන් මොනවද?

ඔබ දැනට රැකියාවක් සොයන කෙනෙක් නම්;

01. ඔබ කැමති සහ අකමැති දේ මොනවා දැයි නිවැරදිව තීරණය කරන්න. තමන් කැමති ආකාරයේ රැකියාවක් කිරීම අකමැති ආකාරයේ රැකියාවක යෙදීමට වඩා තෘප්තිමත් බවක් ගෙන දෙයි.

02. ඔබේ හැකියාවන් සහ නොහැකියාවන් පිළිබඳ අවධානය යොමු කරන්න. ඔබගේ හැකියාවට ගැළපෙන වෘත්තියක් තෝරා ගන්න. 

03. ඔබට දැනට මානසික පීඩනයක් ඇති කරන කරුණු හා පරිසරය පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබාගන්න. ඒවායින් මිදීමට හැකි කෙසේ දැයි සිතා බලන්න.

04. ඔබේ හැකියාවන් සහ සුදුසුකම් වර්ධනය කර ගැනීමට ඇති අවස්ථාවන් ගැන අධ්‍යයනය කරන්න. වැඩි සුදුසුකම් වැඩි අවස්ථා ඇති කරයි. 

05. ආතතිය කළමනාකරණය කර ගැනීමේ ක්‍රම, ආවේග පාලනය කර ගැනීමේ ක්‍රම ආදිය පිළිබඳ පුහුණුවක් ලබා ගන්න. 

ඔබ දැනට රැකියාවක යෙදෙන කෙනෙක් නම්;

01. ඔබ මුහුණ දෙන ගැටලුකාරී අවස්ථා වල දී ඔබේ සමීපතමයන් හෝ ආයතන ප්‍රධානීන් සමග ඒ පිළිබඳ සාකච්ඡා කරන්න. හැඟීම් ප්‍රකාශ කිරීම ම ප්‍රතිකාරයකි. 

02. ක්‍රියාශීලී වන්න - ව්‍යායාම කිරීම ඔබේ ශරීරය මෙන්ම මනස ද නිරෝගී කරයි. සතියට දින 3 ක් වත් ව්‍යායාම සඳහා ඇවිදීම, බයිසිකල් පැදීම, පිහිනීම වැනි ව්‍යායාමයක හෝ යෝගා වැනි ක්‍රියාකාරකමක නිරත වන්න. 

03. සමබර ආහාර වේලක් නිසි වෙලාවට ලබාගන්න - නිසි වෙලාවට නිසි ආහාර නොගැනීම ඔබේ කායික නිරෝගී බව මෙන්ම මානසික සමතුලිතතාවය ද නැති කරයි.

04. මත්ද්‍රව්‍ය ගැනීමේදී සැලකිලිමත් වන්න - හැකිතාක් මත්ද්‍රව්‍ය වලින් ඈත් වන්න. ඔබ මත්පැන් පානය කරන අයෙක් නම් කිසියම් මානසික පීඩාකාරී අවස්ථාවක දී ඊට වැඩියෙන් නැඹුරු වීමට ඉඩ ඇත. එය ඔබේ පීඩාව තවත් වැඩි වීමට හේතු වේ. එබැවින් එවැනි අවස්ථා පිළිබඳ සැලකිලිමත් වන්න.

05. යහපත් සමාජ සම්බන්ධතා පවත්වාගන්න - විශේෂයෙන්ම තම පවුලේ අය සහ මිතුරු මිතුරියන් ඇසුරු කරන්න. සමාජ සම්බන්ධතා වලින් ඈත් වීම මානසික පීඩාකාරී තත්ත්වයන් වලදී සුලබ තත්ත්වයකි. එ් පිළිබඳ අවධානයෙන් සිටිමින් එම සම්බන්ධතා අඛණ්ඩව පවත්වා ගැනීම වැදගත් ය.

06. අවශ්‍ය අවස්ථා වල දී උදව් ඉල්ලන්න - ඕනෑම අයෙකුට ඕනෑම අවස්ථාවක දී අන් අයගේ උපකාර අවශ්‍ය විය හැකිය. උදව් ඉල්ලීම මගින් ඔබ දුර්වලයෙක් යැයි නිගමනය නොවේ. එයින් අදහස් වන්නේ ඔබ උදව් ඉල්ලීමට තරම් බුද්ධිමත් සහ ශක්තිමත් බව ය. 

07. විවේකයක් ගන්න - ඇතැම් අවස්ථා වල අපට සේවයෙන් විවේක ගැනීමට අවශ්‍ය විය හැකිය. එයින් ඔබට නව ජවයකින් ඉදිරි වැඩ කටයුතු ආරම්භ කල හැකි වනු ඇත. විනෝද චාරිකාවක යෙදීම, විවේකී දිනයක් ගත කිරීම වැනි දේ ජීවිතයේ කොටසක් කර ගන්න. 

08. ඔබ ඔබ ම වන්න - ඔබේ අවශ්‍යතා, ඔබේ රුචි අරුචිකම් පිළිබඳ අවබෝධයක් ඇති කර ගන්න. ඒ අනුව කටයුතු කිරීමට බිය නොවන්න. අන් අයට ඔබ විනිශ්චය කිරීමට ඉඩ නොතබන්න. 

09. අන් අයට උදව් කරන්න - අන් අයට උදව් කිරීම විශාල තෘප්තියක් ඇති කරයි. උදව් අවශ්‍ය අයට උදව් කිරීම මගින් ඔබගේ වෘත්තීය වටපිටාව තෘප්තිකර එකක් වනු ඇත. 

10. නව මංපෙත් සොයා යන්න - දැනට යෙදෙන රැකියාව තවදුරටත් පීඩාකාරී වන්නේ නම් ඔබගේ හැකියාවට සහ කැමැත්තට වඩාත් ගැළපෙන වෘත්තීය අවස්ථා ගැන සොයා බලන්න. වෘත්තීය දියුණුවක් සෙවීම නරක ලක්ෂණයක් නොවේ.

උත්සාහ කරමු. සුවපත් මනසක් - සුවැති වැඩබිමක් ඇති කර ගනිමු.

මේ තියෙන්නෙ හිතෙන හැටි ෆේස්බුක් පිටුව. ලයික් එකක් දැම්මොත් ඊළඟට ලියන පෝස්ට් ගැන දැනගන්න පුලුවන්. 

Source - World Federation of Mental Health report 2017

Read More

හිත රිදෙනවද? එහෙනං නිවාඩු දවසෙ දියත උයනට එන්න...

හිත රිදෙනවද? එහෙනං නිවාඩු දවසෙ දියත උයනට එන්න...

   October 03, 2017       Pradeep Gunarathne

---

"අද අපේ බොස් මට බැන්නා. මගෙ හිත සෑහෙන්න රිදුනා" කියන නෝනල මහත්තුරු අපි අනන්තවත් දැකල තියෙනවා. කාට හරි හිතුනද ඔය රිදෙන හිත කොහෙද තියෙන්නෙ කියල? මොළයේ ද? හදවතේ ද? නැත්තං කොහෙද? 

හිත රිදෙන එක දැන් විලාසිතාවක් වෙලා. ඔෆිස් වල වැඩ කරන අය හැම 10 දෙනෙක්ගෙන්ම එක්කෙනක්ට හිත රිදිලම මනස ලෙඩ වෙලා ප්‍රතිකාර ගන්න වෙනවා. ඒ වගේ හිත රිදෙන අය හින්දා අවුරුද්දකට ලෝකයේ වැඩ කරන දවස් 36 ක වටිනාකමක් නැති වෙලා යනව. 

හිතෙන හැටි කියවන අයගෙන් ගොඩක් අයගෙත් ජීවිතේ එක පාරක් හරි රාජකාරි ජීවිතයේ දි හිත රිදිල ඇති. ඉතිං මේක බොහොම පොදු ප්‍රශ්නයක්. ඒ හින්දම ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය සම්මේලනය මේ අවුරුද්දෙ ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය දිනයේ තේමාව විදියට "Mental Health in the Workplace" (සුවබර මනසක් - සුවැති වැඩබිමක්) කියන තේමාව යොදාගෙන කාර්යාල වල, වැඩබිම් වල මිනිසුන් මුහුණ දෙන මානසික සෞඛ්‍ය ගැටළු ගැන කතා කරන්න තීරණය කලා.

ඉතිං, ජාතික මානසික සෞඛ්‍ය විද්‍යායතනයේ අපිත් තවත් සංවිධාන ගොඩක් එක්ක එකතු වෙලා මහජන ප්‍රදර්ශනයක් සංවිධානය කරල තියෙනවා. 

දවස: ඔක්තෝබර් 05

වෙලාව: උදේ 10 - සවස 6

තැන: බත්තරමුල්ල, දියත උයන

අයකිරීම: නොමිලේ

මේ බ්‍රහස්පතින්දා (පෝය දවසෙ) පවුලෙ හැමෝම එක්කගෙන දියත උයනට ආවොත් හිත තියෙන්නෙ කොහෙද කියල විතරක් නෙමෙයි හිත රිදෙන හැටි, හිත රිදෙන එක වලක්වාගන්න හැටි වගේ ගොඩක් දේවල් දැනගන්න පුලුවන්.

එහෙනං බ්‍රහස්පතින්දා දියත උයනෙදි හමු වෙමු. 

එන්න, අපි අපේ මානසික සෞඛ්‍යය ගැන කතා කරමු....!

Read More

සිත්තරී මං හෙවත් සම්මාන ලැබූ වීරවරිය...

සිත්තරී මං හෙවත් සම්මාන ලැබූ වීරවරිය...

   September 28, 2017       Pradeep Gunarathne

---

තිලිණි ෂැල්වින් හෙවත් සිත්තරී මං ගැන බ්ලොග් පෝස්ට් එකක් ලියනවද, වෝල් එකේ ලියනවද කියල හිත හිත දවසක්ම ගත වුණා. ඕන දෙයක් වෙද්දෙන් කියල බ්ලොග් පෝස්ට් එකක් ලියන්න තීරණය කලේ ඇයව මුලින්ම දැන හඳුනාගත්තෙ බ්ලොග්කාරියක් විදියට නිසා. සංස්කාරය විනිවිද කියල බ්ලොග්ස්පොට් වලත්, වර්ඩ්ප්‍රෙස් වලත් යන දෙකේම ලියූ ඇය (දෙකේම ලිව්වෙ එකම දේවල් හැබැයි) දැන් නං ෆේස්බුක් වලට සින්න වෙලා ද කොහෙද.

මීට අවුරුදු දෙකකට විතර ඉස්සර තිලිණි තමන් සේවය කරන කහටලියද්ද චූලාභය ද්විතීයික පාසලේ ඉගෙනගන්න දරුවන්ට තියෙන අඩුපාඩු ගැන, විශේෂයෙන්ම අවුරුදු 6 ක් තිස්සේ ඒ දරුවන්ට බලපාල තිබුණු ජල හිගය ගැන තමන්ගෙ ෆේස්බුක් මිතුරන් එක්ක සාකච්ඡා කලා. ඒ විතරක් නෙමෙයි ඒ වෙනුවෙන් ක්‍රියාත්මක වුණා. එහි ම එක් අංගයක් විදියට මටත් ඒ පාසලට යන්න අවස්ථාව ලැබුණා. ඇයගේ මහන්සියත්, උනන්දුවත්, මිතුරු මිතුරියන්ගේ මූල්‍ය සහ ශ්‍රම දායකත්වයත් එකතු කරල පාසලට කිලෝමීටර් 1 1/2 ක් දුරින් තියෙන ජල උල්පතකින් පාසලට ජලය සපයාගන්න තිලිණි සමත් වුණා.

කහටලියද්දට පායන ඉර

ඒ විතරක් නෙමෙයි, ඊට සමගාමීව තවත් බොහෝ දේවල් කහටලියද්දෙ සිද්ධ වුණා. කහටලියද්ද කියන්නෙ සුන්දර දුම්බර මිටියාවතේ තියෙන එක ගම්මානයක්. මහනුවර මහියංගන පාරෙ කිලෝමීටර් 49 ක් ගියාම හම්බවෙන උඩදුම්බර නගරයෙන් වම් පැත්තට කිලෝමීටර් 8 ක් විතර යනකොට තමයි කහටලියද්ද හම්බවෙන්නෙ. උඩදුම්බර ඉඳල කහටලියද්දට යන ගමන ඉතාම ප්‍රපාතාකාර බෑවුම් සහිත මාර්ගයක යන්න තියෙන ගමනක්. ඉතින් මේ දුෂ්කර ගම්මානයේ දරුවො මුලින්ම පුළුල් තිර සිනමා දර්ශනයක් නැරඹුවෙ මේ ජල ව්‍යාපෘතිය පටන්ගත්ත දවසෙ. පාසලේ අඩුපාඩු බොහොමයක් සම්පූර්ණ කරල දෙන්නත් තිලිණිගෙ මගපෙන්වීමෙන් ෆේස්බුක් මිතුරන් සමත් වුණා. එදා මෙදා තුර තිලිණි තමන්ගේ පාසලේ දරුවන් වෙනුවෙන් බොහෝ දේ කලා.

අත කඩා ගත් තිලිණි

ඉතින් තිලිණිගෙ ඒ කැපවීමට හිමි සම්මානය පහුගිය 27 වෙනිදා රෑ තිලිණිට ලැබුණා. ඒ “අද දෙරණ ශ්‍රී ලංකන් ඔෆ් ද ඉයර් - 2017” සම්මාන උළෙලෙ දි. Ada Derana Sri L ankan of the year 2016 – Unsung Hero ලෙස ඇය අභිෂේක ලැබුවේ ඩයන් ගෝමස් සහ රාධිකා කුමාරස්වාමි යන මහත්ම මහත්මීන් අතින්. ඇයත් සමග ඒ වේදිකාවේ දී සම්මානයට පාත්‍ර වූයේ මුත්තයියා මුරලිදරන්, ආචාර්ය ලෙස්ටර් ජේම්ස් පීරිස්, මහාචාර්ය චන්ද්‍රා වික්‍රමසිංහ, ව්‍යාපාරික මහේෂ් අමලීන්, කලාකීර්ති අයිරාංගනී සේරසිංහ සහ රවිබන්දු විද්‍යාපති ආදී දස දිග පතල පෞරුෂයන්. ඉතින්, කොයි තරම් ආඩම්බරයක් ද?

ඉතින්, තිලිණි... කෙදිනක හෝ ඔබෙන් ශිල්ප ලබන දරුවන් වැඩිහිටියන්ව, මිනිසුන් වෙනුවෙන් සේවය කරන මිනිසුන් බවට පත් වන දිනෙක ඔබේ නෙත් තුටු කඳුලින් පිරේවි. එතෙක් ඔබට තව බොහෝ දුර යා හැකියි. ඔබ වෙත එන මතු පරපුර වෙනුවෙන් තවත් බොහෝ දේ කරන්නට මෙම සම්මානය ඔබට ශක්තියක් වේවි.

සුබපැතුම්....!

ප.ලි. - ඇය සම්මාන ලැබූ සම්මාන රාත්‍රිය හෙට (29) රෑ 9.30 ට දෙරණ නාලිකාවෙන් විකාශය වෙනවා...

ප.ප.ලි. - මේ තියෙන්නෙ මේ බ්ලොග් එකේ ෆේස්බුක් පේජ් එක. "හිතෙන හැටි". ලයික් එකක් දැම්මොත් මීට පස්සෙ ලියන පෝස්ට් ටයිම් ලයින් එකටම වැටෙයි.

Read More

පිස්සු ද? හැටි ද?

පිස්සු ද? හැටි ද?

   September 23, 2017       Pradeep Gunarathne

---

මම ශ්‍රී ලංකා ගුවන්විදුලි සංස්ථාවේ ආපනශාලාවේ තේ කෝප්පයක් රස විඳිමින් සිටිමි. මීට ටික වේලාවකට පෙර මා ගමන් කරමින් සිටි බස් රථයේ ප්‍රදර්ශනය කරනු ලැබූ වීඩියෝවක් මගේ මතකයට නැගෙයි. එක්තරා ඇමතිවරු දෙදෙනෙක් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශයක වෙදමහතකු සොයා පැමිණෙති. එකී වෙදමහතා "පිස්සු" සුවපත් කිරීමට ප්‍රසිද්ධ වෙද මහතෙකි. මේ ඇමතිවරු දෙදෙනා යනුවෙන් පෙනී සිටින්නේ "පිස්සන්" දෙදෙනෙකු යැයි උපකල්පනය කරන වෙද මහතා ඔවුන් සිර කර තබා ගනිමින් ප්‍රතිකාර කරයි. ඔවුන් පැන යාමට උත්සාහ කරන අවස්ථා වල දී ද ගම් වැසියන් පවා සිතන්නේ මේ දෙදෙනා "පිස්සන්" බව ය. 

මා මේ මොහොතේ සිටින මේ භූමිය 1926 ට පෙර හැඳින්වූයේ "පිස්සන් කොටුව" හෙවත් Lunatic Asylum යන නමිනි. ටොරින්ටන් හි පිහිටුවනු ලැබූ පිස්සන් කොටුව ලංකාවේ දෙවන පිස්සන් කොටුව යි. පළමුවැන්න බොරැල්ලේ තිබූ බව කියවෙන නමුත් එහි ශේෂයන් දක්නට නොමැත. එහෙත් මෙම පිස්සන් කොටුව පසු කාලීන ව ලංකා ගුවන්විදුලිය (Radio Ceylon) බවට පත් කරන ලදින් එය සුරැකිනි. 

රූපවාහිනී වෙළඳ දැන්වීමක පෙනී සිටින එක්තරා රංගන ශිල්පිනියක් "අඹ කපන්න විතරක් පිහියක් ගන්නෙ ආයෙ පිස්සුවටයැ" යි කියන්නී ය. මා ගෙදර සිටි කාලයේ සතියකට දෙතුන් වතාවක් මගේ කාමරයට එන අම්මා "මේක පිස්සන් කොටුව වගේ නොතිය ටිකක් සුද්ද කර ගනිංකො" යැයි බැන වැදීම පුරුද්දක් ව පැවතිනි. මීට ටික කාලයකට පෙර මා විසින් කරන ලද ක්‍රියාවක් විවේචනය කල අයෙක් සැනසීමට තවෙකෙක් "ආ වැඩිය ගණන් ගන්න එපා. පිස්සු නෙ." යැයි පවසා තිබූ බව මට පසුව ආරංචි විය. 

මේ අනුව බලන කල පෙනී යන්නේ "පිස්සු" යන වචනය මානසික අසමතුලිතතාවයක් පවතින, වැරදි අවබෝධයන් සහිත, තනිව තීරණයක් ගත නොහැකි, වැරදි නිගමන වලට එළඹෙන, අපිරිසිදු පුද්ගලයන් කණ්ඩායමක් හැඳින්වීමට භාවිතා කරන බව ය. මීට සියවසකට පමණ ඉහත දී කිසියම් මානසික ආබාධයකින් පෙළෙන පුද්ගලයන් හැඳින්වීමට එම වචනය භාවිතා කරන ලද්දේ එකී ලක්ෂණ සැලකිල්ලට ගනිමිනි. එහෙත් වර්තමානයේ එවැනි ලක්ෂණ සහිත මානසික ආබාධ වලින් පෙළෙන පුද්ගලයන් දැකිය හැක්කේ කළාතුරකිනි. එබැවින් "පිස්සු" යන වචනය පොදු භාවිතාවේ යොදා ගැනෙන වචනයක් බවට පත් ව ඇත.

කිසියම් පුද්ගලයෙක් අවස්ථාවට නොගැලපෙන හෝ නිරීක්ෂණය කරන පුද්ගලයාගේ අවබෝධයට හෝ තෝරාගැනීමට පටහැනි හැසිරීමක්, කතාබහක්, තීරණ ගැනීමක් පෙන්වූ අවස්ථා වල අපි ඔහුට හෝ ඇයට "පිස්සුදැ" යි අැසීමට පුරුදු වී සිටිමු. එහෙත් බොහෝ විට එකී හැසිරීමට ඒ පුද්ගලයාගේ "හැටි" වීමට ඉඩ තිබේ. කොටින්ම ඉස්සර සිටි "පිස්සු" පුද්ගලයන් දැන් නැති නිසා කිසියම් මානසික ආබාධයක් අත්විඳින පුද්ගලයකුට පවා "පිස්සු" යැයි ආමන්ත්‍රණය කිරීමට අපට ඇති හැකියාව සීමා සහිත ය. එබැවින් පිස්සු දැයි ඇසිමට පෙර අප දෙවරක් සිතිය යුතු ය. 

දැන් මානසික ආබාධය යන්න පැරණි "පිස්සු" රාමුව අභිබවා ගොස් ඇත. ඉස්සර පිස්සු හැදුනොත් ඔහු හෝ ඇය "පිස්සන් කොටුවට" ගෙන ගොස් දැමිය යුතු ය. ඒ ඔහුගෙන් හෝ ඇයගෙන් සමාජයට වන හානිය වලක්වා ගැනීමට ය. එහෙත් ලෝකය ඉදිරියට යමින් තිබෙන බවත්, මිනිස් මනස ගැන ඉස්සර නොදැන සිටි බොහෝ දේ මිනිසා දැන ඉගෙන ඇති බවත් අප තේරුම් ගත යුතු ය. මානසික රෝගය යනු හෘදයාබාධයක් හෝ දියවැඩියාව වැනි ම රෝගී තත්ත්වයක් බවත්, නිසි ප්‍රතිකාර නිසි පරිදි ලබා ගැනීමෙන් රෝග ලක්ෂණ මැඩ පවත්වාගෙන සාමාන්‍ය ජීවිතයක් ගත කිරීමට මානසික රෝග වලින් පෙළෙන පුද්ගලයන්ට හැකියාව ඇති බවත් දැන් පිළිගෙන තිබේ.

ශ්‍රී ලංකාවේ 2005-2015 මානසික සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්තිය මගින් දිස්ත්‍රික් මට්ටම දක්වා මානසික රෝගී නේවාසික ප්‍රතිකාර සේවා ව්‍යාප්ත කරන ලද්දේ ඒ අනුව ය. දැන් මානසික රෝගයකින් පෙළෙන පුද්ගලයන්ට තම දිස්ත්‍රික්කයේ මහරෝහලේ නැවතී ප්‍රතිකාර ගැනීමටත් රෝග ලක්ෂණ පහව ගිය පසු නැවත නිවසට ගොස් සාමාන්‍ය ජීවිතයක් ගත කිරීමටත් අවස්ථාව සැලසී තිබේ. එමෙන්ම නිවසට ආසන්නතම රෝහලෙන් පසුවිපරම් සහ ප්‍රතිකාර ලබාගැනීමට ද හැකියාව ඇත. 

එබැවින් යටත්විජිත සමයේ අප මානසික රෝග සහ රෝගීන් දෙස බැලූ කෝනය වෙනස් කර ගැනීමට කාලය එළඹ ඇත. අප එදා දුටු පිස්සුවට වඩා දැන් මානසික රෝගී තත්ත්වයන් වැඩියෙන් හඳුනාගනිමින් තිබේ. කිසියම් හෝ මානසික ආබාධයක් හේතුවෙන් රටට අහිමි වන මිනිස් පැය ගණන ගණන් බැලෙන්නේ ලක්ෂ ගනනින් නොව කෝටි ගණනිනි. එබැවින් මානසික රෝගී තත්ත්වයකින් පෙළෙන පුද්ගලයකුට නිසි ප්‍රතිකාර ලබා හැකි ඉක්මනින් නැවත සමාජගත වීමට අවශ්‍ය සමාජමය පිළිගැනීම ලබා දීම අත්‍යවශ්‍ය කරුණකි. 

දැන් මානසික සෞඛ්‍යය පිළිබඳ නිර්වචනයට රෝග මට්ටම අභිබවා පුළුල් පරාසයක් අන්තර්ගත කර ඇත. ඔබ කාර්යාලයේ දී, නිවසේ දී හෝ වෙනයම් අවස්ථාවක අත්විඳින ආතතිකාරී අවස්ථා වල සිට, ඉතා බරපතල ඝනයේ මානසික රෝගී තත්ත්වයන් දක්වා විශාල පරාසයක අයහපත් මානසික සෞඛ්‍යය පිළිබඳ සංකල්පය විහිදී යයි. ජීවිතයේ කවර හෝ අවස්ථාවක ලේඛණගත මානසික රෝගයක් වැළඳීමේ හැකියාව පුරුෂයන්ගේ 10% කි. කාන්තාවන්ගේ 25% කි. සෑම පවුල් 4 කින් ම එකක කිසියම් මානසික රෝගී තත්ත්වයකින් පෙළෙන පුද්ගලයෙක් සිටින බව සංඛ්‍යාලේඛණ පෙන්වා දෙයි. 

හෙට දවසේ ඔබ හෝ මම කිසියම් මානසික රෝගයක ගොදුරක් වීමට ඇති හැකියාව කිසිවෙකුට අනුමාන කල නොහැකි ය. මොළයක් ඇති ඕනෑම අයෙකුට මානසික රෝගයක් වැළඳීමේ කිසියම් අවදානමක් තිබේ. කිසිවකු තුල අප දකින කිසියම් වෙනස් හැසිරීමක් "පිස්සු" ලෙස නොව ඒ පුද්ගලයාගේ "හැටි" ලෙස දකින්නට පුරුදු විය යුත්තේ එබැවිනි. "පිස්සුවේ හැටි" එහෙම ය. 

අවසාන වශයෙන් මාසයකට පසුව වුව ද කල යුතු ස්තුතියක් තිබේ. තමන්ගේ සල්ලි වලින් සම්මාන උළෙලක් පවත්වා මදි වී ඒ සඳහා සහභාගී වන බ්ලොග්කරුවන්ට කොළඹ සිට ප්‍රවාහන පහසුකම් ද සලසා දීමට තරම් පිස්සුවක් තිබූ ඉන්දික උපශාන්ත සහ දුෂාන් කරවිට සහෘද බ්ලොග්කරුවන්ට හා එහි දේශීය බර කරට ගත් අතුල තිලක් රණසිංහ, ලක්මාල් කන්දෙවිදාන සහ සුමිත් කලණසිරි ආදීන්ට ය. ඒ ඔවුන්ගේ හැටි ය. ඒ හැටිය විශිෂ්ඨ ය.

නැවත හමු වෙමු....!

Read More

සහන සේවා වල යෙදෙන දයාබර ඔබ වෙනුවෙනි... ආපදා ආශ්‍රිත ආතතියෙන් මිදෙමු...

සහන සේවා වල යෙදෙන දයාබර ඔබ වෙනුවෙනි... ආපදා ආශ්‍රිත ආතතියෙන් මිදෙමු...

   May 30, 2017       Pradeep Gunarathne

---

ගංවතුර ගම් බිම් යට කරමින් ගලා ගොස් තිබේ. ජීවිත සිය ගනනක් ද, මිල කල නොහැකි තරම් දේපල ද සැඩ පහරට හසුවිය. මියැදෙමින් සිටින ජීවිත එකින් එක බේරාගන්නට කැප වූ ස්වේච්ඡා සහන සේවකයන් සංඛ්‍යාව දහස් ගණනකි. ඔවුන් පුහුණු ගලවාගැනීමේ සෙබලුන් නොවේ. ආපදා අවස්ථා වලට මුහුණ දීමට පුහුණු කරනු ලැබූවන් ද නොවේ. එහෙත් අවස්ථාවට වඩාත්ම අවැසි දේ ඔවුන් අතින් ඉටු වෙයි. එවැනි විශාල හදවත් ඇති ස්වේච්ඡා තරුණ කණ්ඩායම් නොවන්නට මේ ආපදාවේ හානිය තව සිය ගුණයකින් වැඩි වන්නට ඉඩ තිබිනි. එහෙත් ආපදාව විසින් සහ ආපදාමය වටපිටාව විසින් සහන සේවකයන් වෙත කරනු ලබන බලපෑම ද සුලු පටු නොවේ. එබැවින් මේ අදහස් ටික සහන සේවා වල නිරත වෙමින් අමිල සේවාවක් ඉටු කරන ඔබ වෙනුවෙනි.

ආපදා අවස්ථා ස්වභාවයෙන්ම ආතතිකාරී ය. පීඩාවට පත් වූවන්ගේ දුක, අවදානම් වටපිටාව විසින් ඇති කරන බිය, බොහෝ විට සිදු විය හැකි කලබලකාරී සහ ආවේගශීලී තත්ත්වයන් සහ අධික වෙහෙස ඔබ වඩ වඩාත් ආතතියට ලක් කරනු ඇත. ආතතිය "නරක" දෙයක් නොවේ. කිසියම් මට්ටමක් දක්වා ඇති වන ආතතිය මගින් ඔබගේ අවධානය, වැඩ කිරීමේ හැකියාව සහ උනන්දුව වැඩි කරන අතර වෙහෙස පලවා හරිනු ඇත. එහෙත් එම සීමාව ඉක්මවා යාම ඔබ වෙහෙසකාරී, අවධානය අඩු, ඉක්මනින් කෝපයට පත් වන අයෙකු බවට පත් කරනු ඇත.

ඔබගේ හුරු පුරුදු පරිසරයෙන් ඉවත්ව ආපදාමය පරිසරයකට යාම සහ අඩු සම්පත් ප්‍රමාණයක් භාවිතා කිරීම, ස්වේච්ඡා සම්පත් දායකයකු බවට පත් වන මොහොතේම ඔබ අපේක්ෂා කරන නමුත් එය ඔබ තුල පෙර නොපැවති සරල ආතතියක් (Basic stress) ඇති කරනු ලබයි. එහෙත් කාලයත් සමග ඔබ එම වටපිටාවට හුරු වන විට එම ආතතිය මගහැරී යයි. එහෙත් සුලු ආතතිකාරී සිද්ධීන් (උදා: බලාපො‍රොත්තු කඩවීම, අපේක්ෂිත ප්‍රතිඵල නොලැබීම, අනපේක්ෂිත කරදර, බැනුම් අවලාද වගේ දේවල්) දිගින් දිගටම සිදු වීමේ දී Cumulative stress හෙවත් ටිකෙන් ටික ආතතිය එකතු වී බරපතල ආතතිකාරී තත්ත්වයකට පත් වීමට ඉඩ ඇත.  එමෙන්ම ආපදා අවස්ථාවක දී සහන සේවකයන් traumatic stress හෙවත් අප්‍රසන්න ආතතිය ඇති වෙන්න පුලුවන්. ඒකට හේතුව මරණ දැකීම, විශාල විනාශයන් දැකීමට ලැබීම, උදව් ඉල්ලන අවස්ථා වල උදව් කිරීමට හැකියාවක් නොමැති වීම වගේ දේවල්. 

ඒ නිසා සහන සේවා ආරම්භ කිරීමට කලිනුත්, සහන සේවා වල නිරත වෙන අතරතුර දී ත්, සහන සේවා අවසන් කලාට පස්සෙත් මේ ආතතිය අවම කරගන්න ඔබ විසින් ගත යුතු ක්‍රියාමාර්ග තිබෙනවා. මුලින්ම ආපදා සහන සේවා ආරම්භ කරද්දි මේ වගේ ආතතීන් ඇති වෙන්න පුලුවන් බව දැනගැනීමත්, ඒ සඳහා සූදානම් වීම ඉතා වැදගත්. ඒ වගේම ආතතිය කියන්නෙ නරක හෝ වැරදි දෙයක් නොවන බවත්, එය හදිසි අවස්ථාවකට මුහුණ දීම සඳහා ඉතා ප්‍රයෝජනවත් බවත් අවබෝධ කරගත යුතු වෙනවා. වැදගත්ම දේ ආතතිය ප්‍රමාණවත් මට්ටම ඉක්මවා යනවද කියන එක ගැන අවධානයෙන් ඉන්න එක. ඒ විතරක් නෙමෙයි, තමන්ගෙ හැකියාවන් මොනවද? තමන්ගෙ සීමාවන් මොනවද? කියන එක අවබෝධ කරගෙන ඒ අනුව කටයුතු කිරීමත්, ශරීරය විසින් ලබා දෙන පණිවිඩ (වෙහෙස, කුසගින්න වැනි) පිළිබඳ අවධානයෙන් සිටීමත් ඉතා වැදගත්.

සහන සේවා වල නිරත වෙන අතරතුර ආතතිය අවම කරගන්න නම් ඔබ ඔබ ගැනම විනයක් පවත්වා ගත යුතු වෙනවා. 
01) ඔබේ සීමාවන් දැනගෙන ඒ අනුව කටයුතු කරන්න (උදා: ගංවතුර පවතින ප්‍රදේශ වල කටයුතු කිරීමේදී තමාට ආරක්ෂා විය හැකි ජල මට්ටම ගැන අවබෝධයක් ඇති කරගැනීම)
එය එක පැත්තකින් ඔබේ ජීවිතය ආරක්ෂා කරගනිමින් වැඩි පිරිසකට සේවා සැපයීමට උදව්වක් වෙනවා. මොකද ස්වේච්ඡා සහන සේවා කටයුතු හැම කෙනෙකුටම කරන්න අමාරුයි. ඒ නිසා ඔබ රටට සම්පතක්. ඔබේ ජීවිතය රටට වටිනවා. ඒ නිසා ඔබේ ආරක්ෂිත සීමාවේ කටයුතු කරන්න. 
02) විවේක ගන්න
ශරීරය විසින් ඉල්ලා සිටින අවස්ථා වල ප්‍රමාණවත් විවේකයක් ගැනීම අත්‍යවශ්‍ය කරුණක්. ශරීරය විඩාවට පත් වෙන්නෙ විවේකය අවශ්‍ය වුණාම. ඒ වෙලාවට ටිකක් විවේකීව ඉඳලා ආයෙ වැඩි ශක්තියකින් වැඩ කරන්න උත්සාහ කරන්න. 
03) ප්‍රමාණවත් නින්දක් ලබාගන්න
නින්ද ඕනෑම කෙනෙකුට අවශ්‍ය දෙයක්. මොකද ශරීරයේ ගෙවී යන කොටස් නැවත සකස් වෙන්නෙ නින්දේ දි. ඔබ නිදි නොලබා වැඩ කලොත් ඔබට වැඩි කාලයක් වැඩ කරන්න ලැබෙන්නෙ නෑ. නමුත් ඔබ ප්‍රමාණවත් නින්දක් ලබා ගනිමින් වැඩ කලොත් වැඩි කාලයක් වැඩි පිරිසකට සේවය කරන්න අවස්ථාව ලැබෙයි. 
04) වෙලාවට කන්න
සමහරවිට ඔබට කෑමට ලැබෙන්නෙ බනිස් ගෙඩියක් වෙන්න පුලුවන්. නමුත් බඩගිනි වෙලාවට ඒක කන්න. ඔබ කෑමට වැය කරන විනාඩි 3-4 නිසා ඔබේ ආතතිය සෑහෙන දුරකට අඩු කරන්න පුලුවන්. ඒ නිසා උදේ ගෙදරින් එලියට බහින්න කලින් බඩ පිරෙන්න කාල යන්න. අතරතුරදි කෙටි ආහාරයක් හරි ලබාගන්න උත්සාහ කරන්න. මොකද බඩගින්නෙ ඉද්දි ගොඩක් තරහ යනවා. ඒ කියන්නෙ ඔබේ ආතතිය වැඩි වෙනව කියන එක.
05) මත්ද්‍රව්‍ය ගන්න එක අඩු කරන්න/නවත්වන්න.
මත්ද්‍රව්‍ය නිසා ආතතිය වැඩි වෙනව කියන එක අමුතුවෙන් කියන්න දෙයක් නෙමෙයිනෙ.
06) සැහැල්ලු වීමට වෙලාවක් යොදාගන්න.
සමහර විට ගැඹුරු හුස්මක් ගන්න එක වෙන්න පුලුවන්, සින්දුවක් අහන එක වෙන්න පුලුවන්, එහෙමත් නැත්නම් කට්ටිය එක්ක පොඩි කයියක් ගහන එක වෙන්න පුලුවන්. ඔබට අවස්ථාවෙ හැටියට සැහැල්ලු වෙන්න පුලුවන් ඕනැම ක්‍රියාකාරකමක් කරන්න පොඩි වෙලාවක් යොදාගන්න.
07) කණ්ඩායම එක්ක එකට වැඩ කරන්න.
තනියම වැඩ කරනවට වඩා කණ්ඩායමක් එක්ක වැඩ කරන එක ආරක්ෂිතයි, ඒ වගේම ආතතිය අඩුයි. 

ඔබට හිතුනොත් මම ආතතියෙන් ඉන්නෙ කියල, මොකද කරන්න ඕන?
නිතර තරහ යනවනං, වැඩ කරන්න එපා වෙලා නං, කණ්ඩායමේ අනිත් අය රුස්සන්නෙ නැත්නං, නින්ද හොරයි නං ඔබගේ ආතතිය ටිකක් වැඩි වෙලා වෙන්න පුලුවන්. ඒ වගේ වෙලාවට;
01) ආතතිය ඇති කරන හේතුව හඳුනාගන්න. 
- කණ්ඩායමේ ගැටලුවක්ද?
- වැඩ කරන විදියෙ ගැටලුවක්ද?
- පුද්ගලික ගැටලුවක්ද?
ඔය වගේ තමන්ගෙ ආතතිය වැඩි කරන ගැටලුව හඳුනාගන්න එකම ආතතිය යම් පමණකින් අඩු කරනවා.

02) ඔබේ ගැටලුව ගැන කණ්ඩායමේ සමීපතමයන් සමග කතා කරන්න.
බොහෝවිට ඒ අය ඔබට උදව් කරයි.

03) ආතතිය අඩු කරගන්න කරන්න පුලුවන් දේවල් ගැන හිතන්න.
- කණ්ඩායම මාරු කරන එක
- දවසක් දෙකක් වැඩ වලින් ඈත් වෙලා ඉන්න එක
- පවුලේ අය එක්ක සමීපව කටයුතු කරන එක

ඔබ ආතතියෙන් පෙළෙනවා කියල හිතෙනව නං;
- ඔබ යහපත් තත්ත්වයෙන් හිටියොත් තමා අනිත් අයට උදව් කරන්න පුලුවන් කියල මතක තියාගන්න.
- ආතතිය කියන්නෙ විවිධ අවස්ථා අනුව අඩු වැඩි වෙන්න පුලුවන් සාමාන්‍ය තත්ත්වයක් කියන එක අවබෝධ කරගන්න.
- ආතතිය වැඩි කරන දේවල් වලින් ටිකකට ඈත් වෙන්න. (වැඩි වගකීම්, වැඩි වැඩ, අකමැති අය වගේ)
- ටිකක් විවේක ගන්න
- හිත හැදෙන්න දවසක් දෙකක් දෙන්න
- තමන්ට ආදරය කරන අය එක්ක කාලය ගත කරන්න

ඒත් විසඳුමක් නැත්නම්;
උපදේශකවරයෙක් හමු වෙන්න. ඔබට අමතර සහයක් අවශ්‍ය විය හැකියි.

මතක තබාගන්න;
ඔබ හොඳින් හිටියොත් තමයි අනිත් අයට උදව් කරන්න පුලුවන් වෙන්නෙ.

- ජාත්‍යන්තර රතුකුරුස කමිටුව විසින් නිකුත් කල Humanitarian action and armed conflict - Coping with stress අත්පොත ඇසුරිනි (1992)

Read More

රුධිර පරීක්ෂණ හරහා ඒඩ්ස් බෝ කිරීම

රුධිර පරීක්ෂණ හරහා ඒඩ්ස් බෝ කිරීම

   May 04, 2017       Pradeep Gunarathne

---

ලෝකයේ වෛද්‍ය විද්‍යාව කොයි තරම් දියුණු වුණත් සමහර රෝග වලට ප්‍රතිකාර හොයාගන්න වෛද්‍ය විද්‍යාවට තවමත් හැකියාව ලැබිල නැහැ. ඒ විදියට ප්‍රතිකාර හොයාගන්න බැරි වුණ එක රෝගාබාධ කොටසක් තමයි ඇතැම් වෛරස් රෝග. එයින් එකක් තමයි HIV, එහෙමත් නැත්නම් මානව ප්‍රතිශක්ති ඌණතා වෛරසය කියල කියන්නෙ. මොකක්ද මේ HIV කියල කියන්නෙ? HIV කියන එකයි AIDS කියන එකයි දෙකම එකද? මේ ගැන පොඩ්ඩක් හොයන්න හිතු‍නෙ අද ආපු මෙන්න මේ පණිවිඩය නිසා.

//හදිසි අනතුරු හැඟවීමයි!
ඔබේ නිවසට පැමිණ නොමිලේ ඔබේ ලේ පරීක්ෂා කර දෙනවා යයි කිසිවෙක් කීවොත් වහාම ඔහුව හෝ ඇයව පොලීසියට හසු කර දෙන්න. ඉන්සියුලින් කියා එච්. අයි.වී. ඒඩ්ස් රෝගය සහිත වයිරසය ඔබේ ශරීර ගත කිරීමට අයි එස් අයි එස් සංවිධානයෙන් එවූ නියෝජිතයෙක් විය හැක. ඔවුන් පවසන්නේ විශ්ව විද්‍යාලයකින් හෝ රාජ්‍ය ආයතනයකින් කියා වුවත් විශ්වාස නොකරන්න. මෙය හැකි ඉක්මනින් හැකි තරම් ඔබේ මිතුරන් දැනුවත් කරන්න. නිවෙස් වල වැඩිහිටියන් විශේෂයෙන් දැනුවත් කර තබන්න.// 

ඡායාරූප අන්තර්ජාලයෙනි

මේ පළවෙනි වතාව නෙමෙයි. මීට පෙර අවස්ථා ගණනාවක්ම විවිධ ආකාර වලින් ඒඩ්ස් රෝගය බෝ කරන්න උත්සාහ කරනව කියල ප්‍රචාරයන් පැතිර ගියා. ඒවට බය වුණ අයත් හිටියා. එහෙම බය වෙන එකේ අසාධාරණයක් නෑ. මොකද ඇත්තටම සමහර වසංගත රෝග බලෙන් බෝ කරල මිනිසුන් විනාශ කිරීම සමහර ත්‍රස්ථ සංවිධාන කරන දෙයක්. උදාහරණයක් විදියට ගත්තොත් කාලයක් Anthrax කියන බැක්ටීරියාව ඇමෙරිකාවේ මර්මස්ථාන වලට තැපැල් මගින් යවපු අවස්ථා තිබුණා. ඒ විදියටම ත්‍රස්ථවාදීන්ට අවශ්‍ය නම් ඒඩ්ස් බෝ කරල මරන්නත් පුලුවන් ඇති කියල කෙනෙකුට හිතෙන්න පුලුවන්.

මොකක්ද AIDS කියන්නෙ? 
acquired immunodeficiency syndrome (AIDS) කියල කියන්නෙ මානව ප්‍රතිශක්ති ඌනතා සහලක්ෂණය. මේ රෝගය හැදෙන්නෙ HIV - Human Immunodeficiency Virus (මානව ප්‍රතිශක්ති ඌනතා වෛරසය) ආසාදනය වීමෙන්. හැබැයි සෙම්ප්‍රතිශ්‍යා වෛරසය ආසාදනය වෙලා පැය ගණනාවකින් රෝග ලක්ෂණ පහළ වෙනව වගේ HIV ආසාදනය වුණ කෙනෙක් AIDS රෝගියෙක් බවට පත් වෙන්නෙ නෑ. වෛරසය ආසාදනය වෙලා අවුරුදු 10 ක් හෝ ඊට වැඩි කාලයකට පස්සෙ තමයි ආසාදිතයා AIDS රෝගියෙක් බවට පත් වෙන්නෙ. නමුත් HIV ආසාදනය වෙලා සතියක් විතර යනකොට රුධිර පරීක්ෂණයක් මගින් වෛරසය ආසාදනය වෙලාද කියල දැනගන්න පුලුවන්.

කොහොමද HIV බෝ වෙන්නෙ?
ප්‍රධාන ක්‍රම තුනක් තියෙනවා. 

1. අනාරක්ෂිත ලිංගික සංසර්ගයක් මගින් (ආසාදිතයකුගේ ලිංගික ස්‍රාවයන් වෙනත් අයෙකුගේ ලිංගික අවයව , මුඛය හෝ ගුද මාර්ගයේ ආස්තරන පටක වෙත ස්පර්ශවීමෙන්)
2. රුධිර හෝ එහි නිෂ්පාදන මගින් (ශිරාගත කර ගනු ලබන මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතා කරන්නන් වැනි හවුලේ එන්නත් කටු ආදිය භාවිතා කරන්නන් සහ රුධිර පාරවිලයනයට ලක්වන රෝගීන් වැනි අය. එහෙත් ශ්‍රී ලංකාවේ රුධිර පාරවිලයනයේදී HIV සදහා පරීක්ෂා කිරීම මගින් එහි අවදානම අවම කරගෙන ඇත.)
3. ආසාදිත ම‍වගෙන් දරුවාට ( වෛරස මවගෙන් දරුවාට ගමන් කිරීම කුස තුළ දී, දරු ප්‍රසූතිය සිදුවන අවස්ථාවලදී හෝ මව් කිරි දීමේදී සිදුවිය හැකිය. මෙලෙස රෝග ව්‍යාප්ත වීමේ හැකියාව 25% කි. ප්‍රති වෛරස ඖෂධ හෝ සිසේරියන් සැත්කමක් සිදු කිරීම මගින් මෙම අවධානම 1% දක්වා අඩු කළ හැකිය.)

ඡායාරූප අන්තර්ජාලයෙනි

කෙනෙකුට HIV ආසාදනය වුණාම ඒ බව එක පාරටම දැනෙන්නෙ නෑ. වෛරසය ශරීරගත වීමෙන් සති 6 කට විතර පස්සෙ හිසරදය, උගුරේ අමාරුව, වසා ගැටිති ඉදිමීම, උණ ඇති විය හැකියි කියල කියනවා. නමුත් එහෙම වෙන්නෙ HIV නිසා විතරක්ම නොවෙන නිසා හරියටම වෛරසය ආසාදනය වෙලා කියල ඒකෙන් කියන්න බැහැ. කරන්න තියෙන හොඳම දේ තමයි රුධිර පරීක්ෂාවක් කරගන්න එක. 

තමන්ට වෛරසය ආසාදනය විය හැකි තරමේ අවදානම් අවස්ථාවකට මුහුණ දුන්නට පස්සෙ ළගම මහරෝහලේ ලිංගාශ්‍රිත රෝග සායනයට ගිහිල්ල රුධිර පරීක්ෂණයක් නොමිලේ ම කරගන්න පුලුවන්. වැඩි විස්තර ඕනනං සේරම් පෙදෙසේ ජාතික ලිංගාශ්‍රිත රෝග සහ ඒඩ්ස් මර්දන වැඩසටහනෙන් දැනගන්න පුලුවන්. දුරකථන අංකය 011 2 667 163. 

කොහොම වුණත් පරිස්සම් වෙන එක හොඳයිනෙ?

අනිවාර්යයෙන්ම වෛරසය ශරීරගත වෙන්න කලින් පරිස්සම් වෙන එක හොඳයි. ඒකට කරන්න තියෙන්නෙ බොහොම සුලු ආරක්ෂක පියවර කිහිපයක් ගන්න එක විතරයි.

• ලිංගික සම්බන්ධතා සඳහා විශ්වාසවන්ත එක් සහකරුවෙක්/සහකාරියක් පමණක් ඇසුරු කරන්න.
• විවාහයෙන් බාහිර ලිංගික සම්බන්ධතා පවත්වන්නේ නම් ආරක්ෂිත උපක්‍රම (කොන්ඩම්) භාවිතා කරන්න.
• රුධිර පරීක්ෂණ වලදී අලුත් සිරිංජ සහ එන්නත් කටු භාවිතා කරන ලෙස ඉල්ලා සිටින්න. (දැනට ශ්‍රී ලංකාවේ කිසිදු රෝහලක එන්නත් කටු නැවත භාවිතා නොකරයි)
• මත්ද්‍රව්‍ය එන්නත් කරගැනීම, පච්ච කෙටීම ආදී සම සිදුරු කිරීම් වලින් වැලකී සිටින්න.

HIV ගැන පැතිරුණු දුර්මත ගණනාවක් තියෙනවා. එකක් තමයි හුළ‍ඟෙනුත් ඒඩ්ස් බෝවෙනවා කියන එක. ඇත්තටම HIV වලට සාමාන්‍ය පරිසරයේ ජීවත් වෙන්න බැහැ. ඒ නිසා හුළගෙන් HIV පැතිරෙන්න විදියක් නෑ. ඒ විතරක් නෙමෙයි සමට සම ස්පර්ෂ වුනා කියලා, අතට අත දුන්නා කියලා, වැළඳ ගත්තා කියලා, සිපගත්තා කියලා, එකම වැසිකිළියක් පාවිච්චි කළා කියලා ඒ විතරක් නෙවෙයි එකම වීදුරුවෙන් වතුර බිව්වත් HIV බෝවෙන්නෙ නෑ. 

ඒ වගේම කෙනෙක්ගෙ බාහිර පෙනුමෙන් HIV ආසාදිතයෙක් ද කියල නිගමනය කරන්න අමාරුයි. ඒ විතරක් නෙමෙයි වෙන ලිංගාශ්‍රිත රෝග වලින් පෙළෙන කෙනෙක් වුණත් HIV ආසාදිතයෙක් නොවෙන්න පුලුවන් වගේම වෙන ලිංගාශ්‍රිත රෝග නැති කෙනෙකුට වුණත් HIV ආසාදනය වෙලා තියෙන්නත් පුලුවන්.

ඡායාරූප අන්තර්ජාලයෙනි

ඒ කොහොම වුණත් කිසිම කෙනෙකුට බලෙන් මේ රෝගය බෝ කරවන්න හැකියාවක් නෑ. ඔබගේ ගෙදරට කවුරුහරි ආවොත් නොමිලේ රුධිර පරීක්ෂාවක් කරන්න ඒ අය අලුත් එන්නත් කටු (ජීවානුහරණය කරල පැකට් කරල තියෙන ඒවා) පාවිච්චි කරනවනං ඒවගෙන් ඔබට HIV ආසාදනය වෙන්නෙ නෑ. දැන් ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රජා සෞඛ්‍ය සේවා ව්‍යාප්ත වෙමින් යන කාලයක්. රෝගියා  රෝහලට යනවා වෙනුවට වෛද්‍ය කණ්ඩායම් නිවෙස් වලට එන්න පුරුදු වෙමින් යනවා. ඒක බොහොම හොඳ ලක්ෂණයක්. ඒ නිසා ඒ වගේ දේවල් අධෛර්යමත් කරන එක හොඳ නැහැ. ඒ නිසා ඒ අයට කියන්න අලුත් එන්නත් කටු පාවිච්චි කරල රුධිර පරීක්ෂණය සිදු කරන්න කියල.

ඒ වගේම කාට හරි HIV ආසාදනය වෙලා නං එතනින් ජීවිතේ ඉවර වෙන්නෙ නෑ. නිසි ප්‍රතිකාර මගින්  HIV ආසාදිතයකුට AIDS තත්ත්වයට පත් නොවී දීර්ඝ කාලයක් ගත කල හැකියි. ඒ වගේම පූර්ණ නිදහස් ජීවිතයක් ගත කළ හැකියි. ඒ නිසා අනාරක්ෂිත ලිංගික සම්බන්ධතා හරි අනාරක්ෂිත රුධිරය හුවමාරු වන ක්‍රියාකාරකම් වල නිරත වෙලා තියෙනවනං හැකි ඉක්මනින් රුධිර පරික්ෂාවක් කරගන්න එක වැදගත්. මොකද දන්නෙම නැතුව AIDS තත්ත්වයට පත් වුණොත් ඔබේ ජිවිතය අනතුරේ වැටෙන්න පුලුවන්. එහෙනං ISIS කට්ටිය ආවට බය වෙන්න එපා.

ඡායාරූප අන්තර්ජාලයෙනි

මේ බ්ලොග් වසන්තයට ලියන දෙවෙනි ලිපිය. දකුණු පැත්තෙ ඉහළ කෙළවරේ ඡන්ද පොලට යන පාර තියෙනවා. 

විශේෂ ස්තුතිය - ඩෙන්වර් ට...

Read More

විකල්ප නොමැති වීමේ අර්බුදය

විකල්ප නොමැති වීමේ අර්බුදය

   April 18, 2017       Pradeep Gunarathne

---

මීට ටික දවසකට පෙර කොළඹ තාප්ප පුරා අලවා තිබූ දැන්වීමක වූයේ "විකල්ප නොමැත" යන පාඨයයි. එක්තරා විෂයයකට අදාලව ටියුෂන් ගුරුවරයකු විසින් අලවා තිබූ එම දැන්වීමේ අරමුණ අදාළ විෂයය සඳහා ඇති "හොඳම පන්තිය" තමාගේ පන්තිය බව පෙන්වීම විය හැකි නමුත් "විකල්ප නොමැත" යන පාඨය කෙතරම් සාහසික එකක් දැයි ඔහු සිතන්නට නැතුවාට සැක නැත.

විකල්පය, නැතහොත් alternative යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ පවතින කිසියම් දෙයක් හෝ පුද්ගලයෙක් වෙනුවට තෝරා ගත හැකි වෙනත් ඒ හා ආසන්න ප්‍රතිඵල ලබා දෙන දෙයකට හෝ පුද්ගලයකුට ය. කිසියම් අවශ්‍යතාවයකට විකල්ප කිහිපයක් ඇති විට අවශ්‍යතාවය ඇති පුද්ගලයාට තමාට වඩාත් ගැලපෙන හෝ තමා වඩාත් කැමති විකල්පය තෝරා ගත හැකිය. විකල්ප නොමැති අවස්ථා වල තම අවශ්‍යතාවය ඉටු කර ගැනීම සඳහා පවතින "එකම තෝරාගැනීම" සිදු කිරීමට ඔහුට හෝ ඇයට සිදු වේ.

මෙය කෙතරම් සරළ දැයි ඔබට සිතෙන්නට පුලුවන් නමුත් විකල්ප නොමැති වීම නිසා අැති වන ඒකාධිකාරය ඇතැම් විට බරපතල අර්බුදයක් දක්වා පරිනාමය වීමට වුවද හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස ගත් කල ලංකාවට ජංගම දුරකථන පැමිණි මුල් යුගයේ ජංගම දුරකථන සේවා සපයන ලද්දේ එක් සමාගමක් පමණි. එවකට මිල දී ගත හැකි වූයේ සෙල්ටෙල් සමාගමට අයත් ඇනලොග් වර්ගයේ දුරකථන පමණි. එහි පැවති ඒකාධිකාරය හේතුවෙන් ජංගම දුරකථනයක් අවශ්‍ය ඕනෑම අයෙකුට අදාළ සමාගමේ දුරකථනයක් මිල දී ගත යුතු විය. එමෙන්ම පාරිභෝගිකයාට ඉතා විශාල සේවා ගාස්තුවක් ගෙවීමට ද සිදු විය. එහෙත් පසුකාලීනව වෙනත් දුරකථන සමාගම් වෙළඳපොලට පිවිසීමත් සමග "විකල්ප" බිහි විය. වඩාත් පහසුකම් සහිත දුරකථන අඩු මිලට ලබා ගත හැකි වූ අතර සේවා ගාස්තු ද සීඝ්‍ර ලෙස පහත වැටිනි. එයට හේතු වූයේ වඩාත් ලාබදායී විකල්පය වෙත පාරිභෝගිකයන්ට ප්‍රවේශ වීමට අවස්ථාව ලැබීමයි. 

තෝරාගැනීමට ඇති අවස්ථා හෙවත් "විකල්ප" පැවතීම සලකනු ලබන්නේ මූලික මිනිස් අයිතිවාසිකමක් වශයෙනි. ශ්‍රී ලංකා ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ සිව් වන පරිච්ඡේදයේ තමන් කැමති භාෂාවක් භාවිතා කිරීමට, කැමති ආගමක් ඇදහීමට, තම සුදුසුකම් වලට සරිලන රැකියාවක් තෝරා ගැනීමට සහ තමාට ජීවත් වීමට සුදුසු ස්ථානයක් තෝරාගැනීමට ආදී වශයෙන් තෝරාගැනීමට ඇති නිදහස, මූලික මිනිස් අයිතිවාසිකම් ලෙස දක්වා තිබේ. එමෙන්ම ආබාධ සහිත පුද්ගලයන්ගේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අනුව කිසියම් ආබාධයකින් පෙළෙන පුද්ගලයකුට තමාට සුදුසු යැයි හැඟ‍ෙන ප්‍රතිකාර වෙත යොමු වීමට, තමා පිළිබඳ ස්වාධීන තීරණ ගැනීමට ආදී වශයෙන් විකල්ප වෙත යොමු වීමට ඇති අයිතිය තහවුරු කර තිබේ.

අයිතිවාසිකම එසේ වුවද තත්‍ය ලෝකයේ "විකල්ප" පවතින ගැටලු වලට වඩා "විකල්ප" නොමැති ගැටලු සංඛ්‍යාව ඉතා විශාලය. උසස් පෙළ විෂය ධාරාවට යොමු වන ශිෂ්‍යයකුට තෝරාගැනීමට ඇති විකල්ප විෂයයන් ගණනාවක් අතරින් තමාට වඩාත් සුදුසු විෂයයක් තෝරා ගැනීමට අවස්ථාව ලැබෙන්නේ ශිෂ්‍යයන් අතලොස්සකට පමණි. බහුතරයක් සිසුන්ට තමන්ගේ පාසලේ උගන්වනු ලබන විෂයයන්ට පමණක් සීමා වීමට සිදු වේ. පාසල් සිසුන්ට පුහුණු විය හැකි ක්‍රීඩා ගණනාවකින් එකක් තෝරාගැනීමට අවස්ථාව ලැබෙන්නේ ප්‍රධාන පෙලේ පාසල් කිහිපයක සිසුන්ට පමණි. අනිකුත් සිසුන්ට තම පාසලේ පවතින ක්‍රීඩා වලින් එකකට, නැතහොත් පාසලේ ඇති එකම ක්‍රීඩාවට යොමු වීමට සිදු වේ. ඒ අයුරින්ම තමාට කැමති උපාධි පාඨමාලාවට ඇතුලත් වීමට, තමා වඩාත් කැමති වෘත්තීය ක්ෂේත්‍රයට පිවිසීමට හෝ තමා වඩාත් කැමති කාර්යාලයක රැකියාවක යෙදීමට අවස්ථාව හිමි වන්නන් ඉතා අල්පය.

විකල්ප නොමැති වීම නිසා සේවාව සපයන්නා සහ සේවාව ලබන්නා අතර බලය පිළිබඳ අසමතුලිතතාවයක් ගොඩ නැගෙයි. ඉහත දුරකථන උදාහරණයේ දී දුරකථන සමාගම ඇති කරගන්නා ඒකාධිකාරයට යටත් වීමට පාරිභෝගිකයාට සිදු වෙයි. තම පාසලේ සිට තමාට සුදුසු විෂය මාලාවක් හැදැරිමට හෝ සුදුසු විෂය ධාරාවක් සහිත පාසලකට ඇතුලත් වීමට අවස්ථාවක් නොමැති ශිෂ්‍යයාට පවතින විෂය ධාරාව හැදෑරීමට සිදු වේ. විකල්ප නොමැති වීමේ අවසාන ප්‍රතිඵලය වන්නේ සේවාව ලබන්නා ඒකාධිකාරයට යට වීමයි. එහිදී පාසල් සිසුවාට තමා බලාපොරොත්තු වන ඉලක්කය මගහැරී යා හැකි අතර පාරිභෝගිකයාට දුරකථන සේවා ගාස්තුව දරා ගත නොහැකි වීම නිසා එම අවශ්‍යතාවය අමතක කර දැමීමට සිදු විය හැකිය. 

තනි තනි පුරවැසියන් වශයෙන් මෙන්ම රටක් විදියට ද අපට ඇති විකල්ප අවම ය. සුදුසුකම් වලට සරිලන රැකියා නොමැත. අනිත් අතට පවතින රැකියා වලට සුදුස්සන් උසස් අධ්‍යාපන ආයතන වලින් බිහි වන්නේ ද නැත. ඒ නිසා තමන් කැමති රැකියාවක් තෝරා ගන්නවා වෙනුවට තමාව තෝරාගන්නා රැකියාවට යාමට සිදු වී තිබේ. තමාට වඩා සේවයක් කල හැකි දේශපාලනඥයන් තෝරා ගැනීමට ඡන්දයක් පවත්වන නමුත්, ඡන්දදායකයන් කියන්නේ "කොයි එකාට දුන්නත් එකයි" කියා ය. තෝරාගැනීමට තරම් සුදුසු පුද්ගලයන් දේශපාලනයේ නැතැයි සිතන නිසාම මිනස්සු ඡන්ද අයිතිය භාවිතා කරන්නේ අඩුවෙනි. නැතහොත් උදාසීනත්වයෙනි. නෙලුම් යාය බ්ලොග් සම්මාන උළෙලේ දී මැතිවරණ කොමිෂන් සභාවේ සභාපතිතුමා පැවසූ ආකාරයට අලුතින් ඡන්දදායකයන් ලෙස ලියාපදිංචි වීමේ අඩුවක් ඇති වීමට ද විකල්ප නොමැති වීමේ අර්බුදයේ බලපෑමක් තිබිය හැකිය. 

එමෙන්ම අපි අපට විකල්ප සඳහා අයිතියක් ඇති බව දන්නේ නැත. සෞඛ්‍ය සේවාවන් වෙත යොමු වන රෝගියකුට තමාට ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමට ඇති සියලු විකල්පයන් පිළිබඳ දැනගැනීමට හා එයින් එකක් වෙත යොමු වීමට අයිතියක් ඇතත් එවැනි පැහැදිලි කිරීමක් කරන වෛද්‍යවරුන් ඉතා අල්පය. අනිත් අතට එවැනි පැහැදිලි කිරීමක් සිදු කරන වෛද්‍යවරයා වෙත රෝගියා දක්වන්නේ ද සැක සහිත ආකල්පයකි. බොහෝ විට එවැනි අවස්ථා වල ඔවුන් සිතන්නේ වෛද්‍යවරයාට ප්‍රතිකාරය "ෂුවර් නැත" කියා ය. ඊළඟ දවසේ ඒ වෛද්‍යවරයා වෙත යන්නේ එහෙමත් අයෙකි. 

රෝගීන්ගෙන් 95% කට වඩා ප්‍රමාණයක් යොමු වන්නේ දිවයින පුරා ඕනෑම අයෙකුට ප්‍රවේශ විය හැකි ලෙස සිහිටා ඇති බටහිර වෙදකම කරනු ලබන රජයේ රෝහල් වෙතය. එතරම් සුලබ නොවීම, නැතහොත් ප්‍රවේශ වීමේ අපහසුව හේතුවෙන් අනෙකුත් ආයුර්වේද, සාම්ප්‍රදායික නැතහොත් ආධ්‍යාත්මික ප්‍රතිකාර ක්‍රම වෙත රෝගීන් යොමු වීමේ විශාල අඩුවක් පවතී. එමෙන්ම විශ්වවිද්‍යාල වලට පිවිසීමට නොහැකි වන සිසුන්ට පවතින විකල්පයක් වශයෙන් සැලකිය හැකි පෞද්ගලික උසස් අධ්‍යාපන ආයතන වෙත පිවිසීමට බොහෝ සිසුන්ගේ ආර්ථික තත්ත්වය හේතුවෙන් නොහැකි විය හැකිය. එබැවින් විකල්ප පැවති පමණින්ම අර්බුධය සමනය වන්නේ නැත. අදාළ විකල්ප වෙත පිවිසීමට ද මිනිසුන්ට හැකියාව තිබිය යුතුය. 

මිනිසා සවි බල ගැන්වෙන්නේ ස්වාධින ලෙස තම ජීවන රටාව තෝරාගැනීමට මිනිසාට අවස්ථාව ඇති විට ය. තමා ගන්නා ආහාර, තමා ජීවත් වන ස්ථානය, තමා ආශ්‍රය කරන පුද්ගලයන්, තමා කරන වෘත්තිය, තමා අධ්‍යාපනය ලබන විෂය ක්ෂේත්‍රය, තමා අදහස ආගම සහ තමා කතා කරන භාෂාව ආදිය රිසි පරිදි තෝරාගැනීමට අවස්ථාව ඇති විට ය. ඒ සඳහා නිදහසේ තෝරාගත හැකි විකල්ප ඇති විට ය. එවැනි අවස්ථා සහිත යුගයක් යන්න කිසිදා සැබෑ නොවන සිහිනයක් විය හැකි ද?

Read More

නාය නොගිය ජීවිත වලට අත්වැලක් වෙමු...

නාය නොගිය ජීවිත වලට අත්වැලක් වෙමු...

   April 15, 2017       Pradeep Gunarathne

---

ප්‍රදීප්ගේ පිටුව බ්ලොග් අඩවිය අභූත චෝදනා වලට ලක් වෙලා ටික දවසකින් සම්පූර්ණයෙන්ම අහිමි වුණාට පස්සෙ 2015 බ්ලොග් වසන්තය වෙනුවෙන් "හිතෙන හැටි" පටන් අරන් මේ මාසෙ දෙවෙනිදට අවුරුදු දෙකක්. නැවතත් බ්ලොග් එකක් පටන්ගැනීමේ ගෞරවය හිමි වෙන්නෙ හැමදාම කියනව වගේ බ්ලොග් වසන්තට. ගිය අවුරුදු දෙකේම ලියල තියෙන්නෙ අවුරුද්දට පෝස්ට් හතර ගානෙ. මොනව කරන්නද? මේ අවුරුද්දෙ ටිකක් වැඩියෙන් ලියන්නයි අදහස.

මේ බක් මාසෙ. අලුත් අවුරුද්දක් උදා වෙලා. හැමෝම අවුරුද්දේ සතුට සමරමින් ඉන්න වෙලාව. කොළඹටත් ගමටත් අවුරුද්දේ උණුසුම එක විදියට දැනෙමින් තිබුණෙ. හරියටම අවුරුදු දවසෙ, එදාම තමයි මහ සිකුරාදත් යෙදිල තිබුණෙ, එකපාරටම දහම්පුර පැත්තෙ ගෙවල් ගණනාවක් යට කරගෙන මීතොටමුල්ලෙ කුප්‍රකට කුණු කන්ද නාය යන්න පටන්ගත්ත. මේ ලියන මොහොත වෙනකොට මළ සිරුරු 16 ක් හමු වෙලා. නිවාස 145 ක පවුල් 180 ක් විපතට පත් වෙලා. කොලොන්නාව  ටෙරන්ස් විදුහලේ 1080 දෙනෙක් නැවතිලා ඉන්නවා. තවත් නිවාස 130 ක පදිංචිකරුවන් නිවාස වලින් ඉවත් කරන්න සැලසුම් කරල. 

මේ සිද්ධ වුණේ අවුරුද්දක් ඇතුලත ශ්‍රී ලංකාවේ සිදු වුණ හතර වෙනි ආපදා තත්ත්වය. ගිය අවුරුද්දෙ මැයි මාසෙ ආපදාවන් තුනක් සිද්ධ වුණා. දෙකක් ස්වභාවික ආපදා. එකක් අනතුරක්. දවසින් දවස ස්වභාවික ආපදා සහ මිනිසා විසින් ඇතිකරන ආපදා තත්ත්වයන් වැඩි වෙමින් පවතිනවා. බ්‍රසල්ස් නගරය පදනම් කරගත් Centre for Research on the Epidemiology of Disasters කියන විදියට 1980 න් පසුව ලෝකයේ ස්වභාවික ව්‍යසන සිදු වීමේ සීඝ්‍රතාව 400 ගුණයකින් වැඩි වෙලා. මේ වගේ අවස්ථා ඇති වෙන එක හැකි තරම් වලක්වා ගන්න එක තමයි කරන්න තියෙන හොඳම දේ. නමුත් ආපදාවන් සිද්ධ වෙන්නෙ කලින් කියල නෙමෙයි. එ් නිසා ඕනෑම ආපදාවකදි කවුරු හරි විපතට පත් වෙනවා.

ඒ වගේ අවස්ථා වල අපි කරන්නෙ පුලුවන් තරම් කෑම වර්ග, වතුර බෝතල්, සනීපාරක්ෂක උපකරණ වගේ දේවල් ඒ අයට ගෙනිහිං දෙන එක. අනුන්ගේ දුකේ දී හදවත් උණු වෙන ජනතාවක් විදියට අපි ඒ කරන දේ වැරදි නැහැ. හැබැයි ඒ භෞතික වශයෙන් අවශ්‍ය වෙන දේවල් ලබා දෙනව වගේම ඒ අයට අවශ්‍ය වෙන මනෝ සමාජීය සහය ලබා දෙන එකත් වැදගත් වෙනවා. මොකද අවතැන් වෙලා ඉන්න හැම කෙනෙක්ටම කාවහරි, එහෙමත් නැත්නම් මොනව හරි අහිමි වෙලා. සමහරවිට කෙනෙකුට කන්න බොන්න නැතත් කමක් නෑ මගෙ දුක කියන්න කෙනෙක් ඉන්නවනං කියල හිතෙන්න පුලුවන්. ඒ වගේ අයට උදව් කරන්න වෙන්නෙත් අපි අපිටම තමයි. ඒ නිසා මේ පුංචි උත්සාහය හෙට අනිද්ද විපතට පත් වුණ අය බලන්න යන අයට මේ විශාල අවශ්‍යතාවය ඉටු කරන්න පොඩි දැනුමක් ලබා දෙන්න. ඒකට අපි කියන්නෙ "මනෝ සමාජීය ප්‍රථමාධාර" කියල.  මේ ප්‍රථමාධාරය කරන්න විශේෂ ප්‍රථමාධාර පුහුණුවක් අවශ්‍ය වෙන්නෙ නෑ. කරන්න තියෙන්නෙ අපි එදිනෙදා ඔය වගේ ආපදාවකදි කරන දේවල් ටිකක් පිළිවෙලට කරන එක විතරයි.


01. සූදානම් වන්න
ආපදාව සිදු වෙලා තියෙන තැනට යන්න කලින් සිද්ධ වෙලා තියෙන්නෙ මොකක්ද? ඒකේ බලපෑමට ලක් වෙලා ඉන්න අය කව්ද? දැනට සපයන සේවාවන් මොනවද? වගේ වැදගත් කරුණු ගැන හොඳ අවබෝධයක් ඇතිව යන එක බොහොම වැදගත්. වැදගත්ම දේ තමයි ආරක්ෂාව. තවමත් ආපදා තත්ත්වය සිදු වෙමින් පවතිනවනම් ඒ සඳහා ගත යුතු ආරක්ෂක පියවර ගැන දැනුවත් වෙන එකත් අත්‍යවශ්‍ය කාරණයක්. මොකද එතැනදි ඔබව අනතුරට ලක් වුණොත් එය ඔබටත්, අනිකුත් සහන කණ්ඩායම් වලටත් අනවශ්‍ය කරදර ඇති කිරීමක් වෙනවා. ඒ වගේම ඔබට ඒ වටපිටාවට ඇතුල් වෙන්න අවශ්‍ය අවසර තියෙනවද කියල දැනගන්න එකත් ඉතාම වැදගත් වෙනවා. 

02. නිරීක්ෂණය කරන්න 
ඔබ එතැනට ගියාට පස්සෙ ඔබ ඉන්න තැන ආරක්ෂිතදැයි බලන්න. ඊට පස්සෙ හදිසි සහය අවශ්‍ය අය ඉන්නවද කියල හොයල බලන්න. 

• හදිසි වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලබා දිය යුතු දරුණු තුවාල සහිත පුද්ගලයන්, 
• තමාව හරි තමන්ගේ දරුවන් හරි රැක බලා ගන්න බැරි තරමේ ව්‍යාකූල තත්ත්වයේ ඉන්න පුද්ගලයන්,
• තමන්ටම හානි කර ගැනීමට ඉඩ තියෙන පුද්ගලයින් සහ 
• අනිත් අයට හානි කිරීමට ඉඩ තියෙන පුද්ගලයින් 

තමයි හදිසි සහය අවශ්‍ය අය කියල කියන්නෙ. මේ අයට උදව් කරන්න ඔබට වඩා වැඩි දැනුමක් තියෙන අය අවශ්‍ය වෙන්න පුලුවන්. ඒ නිසා නිසි වෛද්‍ය කණ්ඩායම් වෙත මේ අය හැකි ඉක්මනින් යොමු කරන එක වැදගත්.

03. අසන්න
සහය අවශ්‍ය විය හැකි අය වෙත ළඟා වෙන්න. එයාලගෙ අවශ්‍යතා ගැන විමසන්න. එයාලගෙන් බලෙන් අහන්න යන්න එපා. කැමතිනම් විතරක් කතා කරන්න අවස්ථාව ඇති බව පැහැදිලි කරල දෙන්න. කතා කරන්න කලින් ඔබව හඳුන්වා දෙන්න. හැකිතාක් පෞද්ගලිකත්වය ආරක්ෂා වන පරිදි කටයුතු කරන්න. ඔබ කලබල වීමෙන් විපතට පත් වූ පුද්ගලයා තවත් කලබලයට පත් විය හැකියි. ඒ නිසා සන්සුන්ව සිටින්න. ඔහු හෝ ඇය ආරක්ෂිතනම් පමණක් ඒ බව ඔවුන්ට මතක් කර දෙන්න. ඔහු හෝ ඇය තනි වී නැති බව දැනෙන්නට ඉඩ හරින්න.

04. සම්බන්ධ කරන්න
ඔවුන්ගේ අවශ්‍යතා සපුරාගැනීමට අවශ්‍ය සේවාවන් වෙත ඔවුන් යොමු කරන්න. ගැටලු කළමණාකරනය කරගැනීමට ඔවුන්ට සහය වන්න. නිවැරදි තොරතුරු පමණක් ලබා දෙන්න. 

මේ සරළ පියවර හතර අනුගමනය කිරීමෙන් පමණක් විපතට පත් වූවන්ට අවශ්‍ය මනෝ සමාජීය සහය ඔබට ලබා දිය හැකියි. ඒ සෑම විටම අදාළ පුද්ගලයාගේ ආරක්ෂාව, ආත්මාභිමානය සහ අයිතිවාසිකම් වලට ගරු කිරීමත්, අදාළ ආපදා අවස්ථාවේ සපයන වෙනත් සේවාවන් පිළිබඳ දැනුවත්ව සිටීමත්, තමන්ගේ ආරක්ෂාව පිළිබඳ සැළකිලිමත් වීමත් මනෝ සමාජීය ප්‍රථමාධාර ලබා දීමේදී අත්‍යවශ්‍ය වෙනවා. 

2016 වසරේ ‍ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය දිනයේ තේමාව විදියට යොදාගත්තෙත් මනෝ සමාජීය ප්‍රථමාධාර. ඒ තරම්ම මේ දැනුම අපිට වැදගත්. IASC (2007) ට අනුව අවම වශයෙන් පුද්ගලයන් සිය දෙනෙකුගෙන් එක්කෙනෙක් මනෝ සමාජීය ප්‍රථමාධාර ගැන දැනුවත්ව සිටිය යුතු වෙනවා. මාත් ඇතුලුව දැනට ලංකාවේ පුහුණුව ලැබූ මනෝ සමාජීය ප්‍රථමාධාරකරුවන් ගණනාවක් සෞඛ්‍ය අමාත්‍යංශයේ මානසික සෞඛ්‍ය අධ්‍යක්ෂ කාර්යාලයට අනුබද්ධිතවත්, ජාතික මානසික සෞඛ්‍ය විද්‍යායතනයට අනුබද්ධිතවත්, වෙනත් රාජ්‍ය සහ ස්වේච්ඡා සංවිධාන වලට සම්බන්ධ වෙලත් ඉන්නවා. සිංහල භාෂාවට පරිවර්තනය කරල තියෙන ක්ෂේත්‍ර ක්‍රියාකාරීන් සඳහා වන උපදෙස් මාලාව මෙතනින් බාගත කරගන්න පුලුවන්. කාට හරි හිතෙනවනං මේ ගැන විධිමත් පුහුණුවක් ලබාගත්තොත් හොඳයි කියල අපිට පුලුවන් උදව් කරන්න. තවත් තොරතුරු මේ වෙබ් අඩවියෙන් ලබාගන්නත් පුලුවන් 

හෙට ඉඳල මීතොටමුල්ලෙ අවතැන් වුණ අයට උදව් කරන්න යනකොට මේ පියවර හතර ගැනත් අවධානය යොමු කරන්න. උදා වූ නව වසර මේ වගේ ආපදාවන් වලින් තොර වසරක් වේවා....!

Read More

Depression ද? අපි කතා කරමු...

Depression ද? අපි කතා කරමු...

   March 26, 2017       Pradeep Gunarathne

---

ඊයෙ නෙළුම් යාය බ්ලොග් සම්මාන උළෙල බොහොම උත්කර්ෂවත් විදියට පැවැත්වුණා. පොදු කතාබහේදිත්, පෞද්ගලිකව මටත් ඒ ගැන එක එක විදියෙ විවේචන තිබුණත් කිසියම් නිර්මාණයක් ඇගයීමට ලක් කරන එක බොහොම වටිනා දෙයක්. ඉතින් සම්මානයට පාත්‍ර වුණ හැම සහෝදර බ්ලොග්කරුවෙක්ටම හෘදයාංගම සුබපැතුම් එක්කරන්න කැමතියි. ඒ වගේම අඩුපාඩු ගල්මුල් මැදින් බ්ලොග්කරුවන්ට එක්කාසු වෙන්න අවස්ථාවක් හදල දීපු, බ්ලොග්කරුවන් සම්මානයට පත් කළ සංවිධායක මණ්ඩලයටත්, නෙළුම් යාය කණ්ඩායමටත් ස්තුතියි. 

ඊයෙ හම්බු වෙලා කතා කරපු ගොඩක් අය දැන් ලියන්නෙ නැද්ද කියල අහද්දි ආපු ලැජ්ජාව හින්දත්, පරණ බ්ලොග් එක අහිමි වුණාට පස්සෙ මේ බ්ලොග් එක පටන් ගන්න එක හේතුවක් වුණ බ්ලොග් වසන්ත කියන හාදය මේ අවුරුද්දෙත් අලුත් අවුරුද්දට එන බව කියන හින්දත් ඔන්න ආයෙත් ලියන්න පටන්ගත්ත.

විෂාදය, එහෙම නැත්නම් Depression කියන්නෙ හැමෝම අහල පුරුදු වචනයක්. ඒ විතරක් නෙමෙයි Depression කියන්නෙ බොහොම සුලබ රෝගයක්. ලෝකයේ සෑම කාන්තාවන් හතර දෙනෙක්ගෙන්ම කෙනෙක්, ඒ වගේම සෑම පුරුෂයින් දස දෙනෙක්ගෙන් කෙනෙක් තමන්ගෙ ජීවිත කාලය තුල මේ රෝගය අත්විඳින බව හොයාගෙන තියෙනවා.  හැබැයි ගොඩක් වෙලාවට විෂාදයේ ලක්ෂණ තමන් ගිලගනිමින් ඉන්න අයවත් තමන්ට හැදිල තියෙන්නෙ විෂාදය කියල අවබෝධ කරගන්නෙ නෑ. ඒ නිසාම විෂාදය හැදෙන අයගෙන් 30% ක් විතරයි ප්‍රතිකාර අරගන්න යොමු වෙන්නෙ. ඉතුරු අයගෙන් 15% ක් විතර සිය දිවි නසාගන්නවා. ඒ නිසාම ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය විෂාදය රෝගය "ලෝකයේ මහජන සෞඛ්‍ය ගැටලුවක් - A Global Public Health Concern" වශයෙන් නම් කරල තියෙනවා. 

හැම අවුරුද්දකම අප්‍රේල් මාසෙ 7 වෙනිදට යෙදෙන ලෝක සෞඛ්‍ය දිනයේ මේ වසරේ තේමාව විදියට, මම මේ ලිපියේ මාතෘකාව විදියට යොදාගෙන තියෙන Depression - Let's Talk කියන තේමාව නම් කරල තියෙන්නෙත් මේ සුලබ සෞඛ්‍ය ගැටලුව ගැන ජනතාවගේ දැනුවත් භාවය වැඩි කරන්න. ඒ වෙනුවෙන් ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ කොළඹ කාර්යාලය  සෞඛ්‍ය, පෝෂණ සහ දේශීය වෛද්‍ය අමාත්‍යංශයේ මානසික සෞඛ්‍ය අධ්‍යක්ෂ කාර්යාලය එක්ක මහජන දැනුවත් කිරීමේ වැඩසටහන් මාළාවක් පවත්වන්න කටයුතු යොදල තියෙනවා. අප්‍රේල් මාසෙ 7 වෙනිදා උදේ කොළඹ නිදහස් චතුරස්‍රයට ආවොත් විෂාදය ගැන බොහෝ දේවල් දැනගන්න වගේම සංවාද මණ්ඩප, නාට්‍ය ආදියට සම්බන්ධ වෙන්නත් පුලුවන්. ඒ වගේම ශ්‍රී ලංකා විවෘත විශ්වවිද්‍යාලයත් අප්‍රේල් 7 වෙනිදා ලෝක සෞඛ්‍ය දිනය වෙනුවෙන් දැනුවත් කිරීමේ වැඩසටහන් මාළාවක් පවත්වන බව දැනගන්න තියෙනවා. 

ඇත්තටම විෂාදය කියන්නෙ මොකක්ද? 

සෞඛ්‍ය අමාත්‍යංශයේ සුවසැරිය වෙබ් අඩවියට අනුව විෂාදයේ රෝග ලක්ෂණ මෙහෙමයි. 

• කලකිරුණු ස්වභාව, විනෝදජනක ක්‍රියා වලින් බැහැර වීම (වෙනදා සිතට සතුටක් ඇති කල ක්‍රියා තවදුරටත් සතුටක් ගෙන නොදීම.)
• අසාමාන්‍ය ලෙස දුක්බර සිතුවිලි හටගැනීම, නිතර කඳුළුබර වීම.
• තමාව අවතක්සේරු කර ගැනීම, තමාගෙන් වැඩක් නැතැයි සිතීම, අතීතියේ සිදු වූ සුළු වැරදි වලට පවා දැඩිසේ දුක්වීම.
• උද්යෝගය හා ශරීර ශක්තිය අඩුබවක් දැනීම. ( වෙනදා කල සුළු ක්‍රියාවන් අසීරු ලෙස දැනීම.)
• අවධානය අඩුවීම, කියවීම හෝ වැඩෙහි යෙදීම අසීරු වීම.
• නින්ද පිළිබඳ ප්‍රශ්න.

          - නින්දට යාම අපහසු වීම, දිගු වේලාවක් ඇඳේ සිටියත් නින්ද නොයාම.
          - උදේ පාන්දර අවධි වීම හා නැවත නින්ද නොයාම.
          - සමහර විට නිදාගැනීම වැඩිවීම.

• නිතරම මහන්සි දැනීම.
• ආදරය පෙන්වීම අපහසු වීම, අඩු සැමි සබඳතා දුර්වල වීම නිසා විවිධ ප්‍රශ්න පැන නැගීම.
• කෑම අප්‍රිය වීම, සිරුර කෙට්ටු වීම (සමහර විට අනවශ්‍ය ලෙස ආහාර ගෙන තරබාරු වීම ද දැකිය හැක.)
• නොසන්සුන්ගතිය. තරහයාම.
• කායික රෝග ලක්ෂණ - හිසේ කැක්කුම, පපුව ගැහීම, පවුවේ වේදනාව, ඇඟ පත රුදාව.
• පෙනුමේ සිදුවන වෙනස්වීම් - මුහුණ දුක්බර වීම, මුඛ දෙකොන යටට නැමීම, උරහිස් පහලට වැටුණු ස්වභාවය.
• පෞද්ගලික සෞඛ්‍යය රැකගැනීමේ උනන්දුව අඩුවීම - දත් නොමැදීම, හිස නොපීරීම, පොඩිවූ ඇඳුම් ඇඳීම, රැවුල වැවී තිබීම.
• සමාජ සම්බන්ධතා අඩුවීම - කතා කිරීම අඩු කිරීම, නිතර තනිව සිටීම, සිනහ නොවීම.
• මරණය පිළිබඳ සිතුවිලි පහල වීම, සිය දිවි හානි කිරීමට පෙළඹීම.

මේ වගේ ලක්ෂණ කිහිපයක් තියෙනවා නං ඉතා ඉක්මනින් මනෝවෛද්‍යවරයෙක් හරි මානසික සෞඛ්‍ය වෛද්‍ය නිලධාරීවරයෙක් හරි හමුවෙන එක තමයි හොඳම දේ. දැන් ලංකාවේ සැම රජයේ රෝහලකම වගේ මානසික සෞඛ්‍ය වෛද්‍ය නිලධාරීවරයෙක් සේවය කරනවා. 

විෂාදය ගැන නිර්මාණය වුණ මේ වීඩියෝ දෙක බලන්නකො. හැබැයි ඉංග්‍රීසියෙන් තියෙන්නෙ. තේරුම් ගන්න පහසු වෙන්න උපසිරැසි යොදල තියෙනවා.

වඩාත්ම වැදගත් දේ තමයි විෂාදය එහෙමත් නැත්නම් Depression කියන්නෙ සුව කළ හැකි රෝගයක් කියන එක. 

ඔබ විෂාදයෙන් පෙළෙනව කියල හිතෙනව නම්...

• ඔබට සමීප කෙනෙක් එක්ක ඔබට දැනෙන හැඟීම් ගැන කතා කරන්න. 
• හැකි ඉක්මනින් වෛද්‍ය උපදෙස් ලබාගන්න. 
• නිසි ප්‍රතිකාර මගින් සම්පූර්ණ සුවය ලබාගත හැකි බව මතක තබාගන්න.
• එදිනෙදා ජීවිතයේ ඔබ සතුටින් කල දේවල් වල නිරත වන්න.
• පවුලේ අය සහ මිතුරන් සමග සමීපව කටයුතු කරන්න.
• දිනපතා ව්‍යායාම වල නිරත වන්න. අවම වශයෙන් දිනපතා කෙටි දුරක් ඇවිදීමට පුරුදු වන්න.
• තමන්ගේ සාමාන්‍ය ආහාර පුරුදු සහ නිදාගැනීමේ පුරුදු අනුගමනය කරන්න.
• ඉහත රෝග ලක්ෂණ තිබේ නම් ඔබට විෂාදය වැළඳී තිබීමට හැකි බව අවබෝධ කරගන්න. ඔබට සහය අවශ්‍ය විය හැකිය.
• මත්පැන් සහ වෙනත් මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතයෙන් ඈත් වන්න. ඒවා විෂාදයේ රෝග ලක්ෂණ වැඩි කරයි.
• ඔබට සිය දිවි නසාගැනීමට සිතෙන්නේ නම් හැකි ඉක්මනින් කිසිවකුගේ සහය ඉල්ලා සිටින්න. 

මතක තබා ගන්න. විෂාදය සුව කළ හැකිය. ඔබට විෂාදයේ රෝග ලක්ෂණ තිබේ නම් හැකි ඉක්මනින් සහය ලබාගන්න.

ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ ලෝක සෞඛ්‍ය දින වෙබ් පිටුවෙන් තවත් බොහෝ විස්තර ලබාගන්න පුලුවන්. මේ තියෙන්නෙ තවත් විස්තර පත්‍රිකාවක් එහෙනම් අප්‍රේල් 7 වෙනිදා උදේ නිදහස් චතුරස්‍රයේදි හමු වෙමු...

Read More